حجاز درصدر اسلام صفحه 314

گرفت. هشام بن اسماعیل از وجوه قریش بود. عبدالملک بن مروان او را امارت مدینه داد.

مردم مدینهصاع هشام را به کار می‌بردند و مراد از هشام، هشام بن اسماعیل بود. مُدِّ هشام یک مُدِّ و ثلث مُدّ یا یک مُدّ و نصف مُدّ به مُدّ پیامبر بود. «(1)» مسلم است که تبدیل کیلها در مقدار رزق مردم مؤثر بوده است. در نصی که از ابن سعد روایت کردیم، معلوم شد که عمر ارزاق را به تساوی تقسیم می‌کرده است. اما واقدی از افلح بن حمید روایت می‌کند که او کیل عمر بن خطاب را در تقسیم طعام جار بر دیگر کیلها برتری داد.

آن مقدار از طعام جار که به هر کس داده می‌شد، چهار اردب و نیمی برای هر انسان می‌بود. روایت شده که عمر بن عبدالعزیز طعام جار را به میان مردم به تساوی تقسیم کرد و هرکس سابقاً هر چه بیشتر گرفته بود از او بازپس گرفت.

ما نمی‌دانیم که از زمان عمر بن خطاب تا زمان عمر بن عبدالعزیز چه تغییراتی در ارزاق پدید آمده است. همانگونه که نمی‌دانیم مقدار رزقی که عمر بن عبدالعزیز معین کرده چه مقدار بوده است.

طعام جار

رزقی است که آن را «طعام جار» می‌گویند. «(2)» این نام به حبوباتی باز می‌گردد که از مصر وارد شد و در بندر جار انبار گردید و از آنجا به میان مردم مدینه تقسیم شد. ابن سعد گوید: عمر نخستین کسی بود که از راه دریا غلات و حبوبات از مصر وارد کرد، آنها را در جار انبار کردند و از آنجا به مدینه بردند. «(3)» یعقوبی معلومات بیشتری به ما می‌دهد. می‌گوید که عمر بن خطاب به عمرو بن عاص نوشت که از راه دریا خوردنی بفرستد، آن قدر که همه مسلمانان را کفایت کند. عمرو نیز خوردنیها را در قُلْزُم گرد آورد و با بیست کشتی که هر یک سه هزار اردب بار کرده بودند، به ساحل عربستان فرستاد. عمر با اصحاب رسول‌الله (ص) رفتند و آن کشتیها را دیدند. پس کسی را معین کرد آنها را تحویل بگیرد. ولی دستور داد دو انبار بزرگ ساختند و بارها را به آنجا بردند. آنگاه زید بن ثابت را فرمان داد که برای مردم برحسب منزلتشان بر کاغذی حواله (صک/ چک) نویسد و زیر آن مهر نهد و این اولین حواله با مهر است که نوشته شده.

1- - الام، ص 159.
2- - ابن سعد، ج 5، ص 255؛ اغانی، ج 13، ص 104.
3- - ابن سعد، ج 3، ص 203.