حجاز درصدر اسلام صفحه 317

فصل چهاردهم: مالکیتهای ارضی درحجاز

اشاره

بحث در باب مالکیتهای ارضی، ارتباطی استوار با آن تطورات اجتماعی و اقتصادیی دارد که در اثر پدید آمدن دولت اسلامی ایجاد شده بود و تا زمانی که همه جنبه‌های دیگر پولی و مالی و اقتصادی و جمعیتی و هنری و اداری مورد بحث قرار نگیرد، این بحث چنانکه باید روشن نخواهد شد.

با آن که چنین تحقیقی برای درک احوال و تطوراتی که در اثر ظهور اسلام حاصل شده، دارای اهمیت بسیار است؛ چنانکه باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است.

شک نیست که خاورمیانه- بویژه جزیرةالعرب- دارای جوامع مختلف بود و هر یک از این جوامع موقعیت جغرافیایی و رسوم اجتماعی و قانونی خود را داشت. با آن که اسلام یک دولت واحد به وجود آورد ولی بسیاری از سنتها و احوال محلی اثرشان تا روزگاری دراز باقی ماند.

حجاز منطقه با اهمیتی بود. پیامبر (ص) در آنجا ظهور کرده و در آنجا زیسته و دعوت نموده بود و چون دولت اسلامی به وجود آمد، حجاز رکن اساسی فتوحات اسلامی شد.

و در عهد سه تن از خلفا مرکز خلافت بود. خمس درآمد اقالیم اسلامی به آنجا وارد می‌شد و بیشتر سرداران سپاه و امیران و کارگزاران از آنجا بودند و این امور سبب شده بود که ثروتها از اطراف و اکناف به آنجا سرازیر شود و بسیاری به حجاز بیایند تا بازوهای خود را در آنجا به کار اندازند.

حجاز خاستگاه اسلام بود و همین امر سبب شده بود که از ارزش و اعتباری خاص