- فصل اول: اهمیت حجاز درصدر اسلام 1
- اشاره 1
- اهل حجاز در شهرها 2
- مقام مردم حجاز در عصر اموی 4
- تأثیر حجاز در انتظام امور جهان اسلامی 6
- نقش مردم حجاز در فعالیتهای بازرگانی و تنظیم آن 9
- حجاز و سنت 10
- نقش مردم حجاز در فرهنگ بغداد 12
- مقام و مرتبت علمای حجاز 14
- اشاره 16
- فصل دوم: کتابهای عربی در باب مدینه و حجاز 16
- محمد بن حسن بن زباله 22
- یحیی بن حسن علوی 24
- علی بن محمد مدائنی 25
- عمربن شَبَّه 26
- زبیر بن بَکّار 29
- ابوعبدالله اسدی 32
- عَرّام بن الاصْبَغ السُلَمی 34
- ابوعبیدالله عمرو بن بِشر السُّکونی 36
- فصل سوم: حدود حجاز در نزد متقدمان 48
- تبوک 58
- فصل چهارم: سرزمین حجاز 58
- خَیْبَر 60
- فَدَک 62
- وادی القری 64
- اشاره 67
- غابه 69
- خُشُب و ذوالمَروْه و حَوراء 69
- قَبَلِیّه 70
- اجْرد و اشْعر 71
- بُواط 72
- دو حَوْره و ظَلِم 72
- وادیهای اشْعَر 74
- یَلْیَل 75
- رَضْوی 76
- عَزْوَر و ثافل 77
- یَنْبُع 78
- حوراء 78
- خَفَینَن و غَیْقَه 81
- عُذَیْبه و جار 82
- اماکن بین مدینه و بدر 84
- بدر 87
- کوه آرَه و فُرْع و ودّان 87
- ابْواء 90
- سُقْیا 91
- وَرِقان و قُدْس و عَرْج 91
- سوارِقیّه 93
- حَرِّه (/ سنگلاخ) بنی سُلَیم 96
- مَعْدن بنی سُلَیْم 97
- اشاره 98
- فصل پنجم: آبها و آبیاری 98
- چاهها 100
- چشمهها 103
- دیگر آبها 107
- غدیرها 107
- زهابها (اوشال) 108
- آبهای زیرزمینی 109
- بُثور (زمینهای سست) 109
- برکهها 109
- باغها 110
- حوضها 110
- گنبدها 110
- اراضی دیم 110
- آبگیرها و استخرها 111
- قَنان 111
- زَلَفه 112
- قناتها 113
- آب در مکه 114
- باران وسُدّ 114
- سیلها و سیلبندها (سدها) 115
- چشمهها 116
- چاهها 117
- برکهها 118
- سرابستانها 119
- مدینه؛ وادیها (/ خشکرودها) و سدهای آن: 120
- چاهها 121
- اشاره 122
- فصل ششم: تولیدات کشاورزی 122
- تاکستانها و انگور 129
- درختان میوه 130
- سبزیها و حبوبات 131
- گندم و جو 132
- تولیدات 133
- اشاره 134
- فصل هفتم: اهل حجاز: عشایر 134
- اهل مَدَر و اهل وَبَر 135
- عشایر حجاز 136
- عشایر شمالی حجاز 138
- عشایر حجاز میانه 140
- اشاره 145
- فصل هشتم: راههای ارتباطی در حجاز 145
- راه شمال 149
- دگرگونیهای وضع راهها بعد از اسلام 151
- ذوالحُلَیْفه 167
- فصل نهم: منزلهای بین راه مدینه و مکه 167
- بَیْداء 168
- حَمراء الاسد 169
- ذات الجَیْش و حُفَیْره 170
- خاخ 170
- تُربان 172
- اعْظَم 172
- مَلَل 173
- فَرْش 175
- سَیاله 177
- رَوحاء 178
- رُوَیْثَه 181
- عَرْج 182
- قُدْس و آرَه 184
- وَرِقان 184
- سُقیا 185
- ثافل 187
- ابْواء 188
- هَرْشی 189
- شَمَنْصِیر 190
- وَدّان 192
- جُحْفَه 194
- رابغ 194
- خُلَیْص 196
- عُسْفان 197
- قُدَیْد و مُشَلَّل 198
- غدیر خُمّ 199
- گردنه خُلَیْص 199
- کَدِید 201
- بطن مَرّ 202
- مسجد عایشه 204
- مسجد سَرِف 204
- مسجد تَنْعیم 204
- ذوطُوی 205
- کَداء 206
- فصل دهم: نظام اداری حجاز در دوره های نخستین اسلامی 208
- اشاره 208
- قضاء و حَرَس 229
- دیوان و عامل بازار 231
- صوافی (املاک خالصه) 235
- اداره مناطق قبیلگی 236
- والیان اماکن تابع مدینه 242
- کارگزاران مدینه 243
- رؤسای شرطه 243
- خراج مدینه 243
- والیان مدینه 244
- والیان عمل 244
- والیان دیوان 245
- قاضیان مدینه 245
- والیان مکه 246
- والیان طائف 247
- اشاره 248
- فصل یازدهم: شیوه جمع آوریصدقات 248
- مکان جمع آوری صدقات 252
- زمان جمع آوری صدقات 253
- مصرف کردنصدقات در محل 255
- فصل دوازدهم: مراتع و چراگاهها درصدر اسلام 261
- اشاره 261
- حِماهای رسول خدا (ص) 263
- نقیع 263
- حِمای (چراگاه) نَقیع 264
- حِماهای عمر: ربذه 267
- مراتع ابوبکر 267
- شَرَف 269
- مرتع ضریّه 270
- نَقِیع 275
- فَیْد 276
- امویان و مراتع 277
- اشاره 279
- فصل سیزدهم: عطا و رزق و تطور سازمان آن در حجاز 279
- تنظیم عطا در عهد عمر بن خطاب 280
- عطای فرزندان 284
- عطای زنان 286
- تنظیم توزیع عطاء 287
- دگرگونی عطا در عصر عثمان و علی (ع) 290
- دگرگونی پرداخت عطا در عصر اموی 291
- عطا در عصر عمر بن عبدالعزیز 295
- عطاء در عصر عباسی 300
- عطای موالی 304
- بعث(بسیج سپاه) 307
- طوی و جعائل و بدائل 309
- رزق 312
- کیلها 313
- طعام جار 314
- جامه 316
- فصل چهاردهم: مالکیتهای ارضی درحجاز 317
- اشاره 317
- املاک علی بن ابیطالب (ع) 326
- املاک دیگر 329
- املاک آل علی 330
- املاک خاندان زبیر 335
- املاک طلحه 339
- اراضی خلفای سهگانه و خاندانهایشان 340
- املاک خلفای اموی 341
- املاک مهاجران 342
- عبداللَّه بن عامر 343
- املاک سعید بن عاص 343
- املاک رجال دیگر 344
- دگرگونیهایی در مالکیتها 347
- بهای اراضی در مدینه 348
- املاک انصار 348
- اشاره 350
- فصل پانزدهم: مدینه منوّره 350
- حدود مدینه 353
- بُطْحان 354
- وادیها (خشکرودها) ی مدینه 354
- مُذَیْنِب 355
- رانونا 356
- مَهْزور 357
- اشاره 357
- قنات 357
- اشاره 358
- محلّه بنی عمرو بن عَوْف 359
- عُصْبَه 360
- محله بنی انیف 360
- محلّه جَحْجَبا 361
- مسجد فَضیخ 361
- محلّه امیة بن زید 363
- محلّه سُنْح- محله حارث بن خزرج 364
- مَحله قَیْنُقاع 364
- محلههای بنی سالم و غَنْم و حُبْلی و بیاضه 365
- محلّه بنی نضیر 367
- بخش جنوب شرقی 367
- محله عبدالاشْهَل 368
- محله حارثه 368
- منازل بنی ظفر 369
- قُفّ وصدقات پیامبر (ص) 370
- منازل زُهْره 370
- بَقیع 372
- آبریزگاهها 376
- منازل بنی حُدَیْله 377
- بقیع الزبیر 379
- محلّه بنی زُرَیْق 380
- محله بنی النجار 380
- مسجد رسول الله (ص) و بناهای اطراف آن 381
- درهای مسجد 383
- بَلاط 388
- مصلّی 392
- منازل مهاجران حجاز 394
- در شمال غربی 395
- بازارها 400
- منزلت مکه و مردمش 405
- فصل شانزدهم: نشانههای عمران در مکه 405
- اشاره 405
- تحولات بعد از اسلام 406
- قبایل مکه 408
- منابع بحث در اماکن مکه 413
- کتب تاریخ و تراجم 414
- کتابهای انساب 415
- تألیفاتی که ویژه مکه است 416
- کتب جغرافیا نویسان 416
- اخبار مکه از ابن شَبه 418
- اخبار مکه فاکهی 419
- ذکرریختن سنگریزه برسطح مسجدالحرام وبرگرفتنسنگریزه از آن 421
- منارههایی که بر سر کوههای مکه بود 421
- خانههای حوالی مسجدالحرام 422
- خانههای رو به روی مسجدالحرام و اطراف آن 423
- ذکر حمامهای مکه و شمار آنها 424
- برکههای مکه 424
- تاریخ مکه تألیف ازرقی 425
- کعبه و مسجدالحرام 431
- بنای قریش 433
- بنای ابن زبیر 434
- تزیینات و آویزهها 435
- تجدید بنای کعبه در زمان عبدالملک بن مروان 435
- مقام ابراهیم 437
- زمزم 439
- سقایه عباس 440
- مسجد الحرام 442
- الف- جانب شرقی: 444
- آثار جنوبی 448
- ج- پشت کعبه: 448
- اجْیاد الکبیر 448
- د- شق شامی 448
- حِزامیّه 450
- جانب شمالی مسجدالحرام 451
- سُوَیقه و قُعَیْقِعان 451
- کوه ابوقبیس 457
- جانب شرقی مسجدالحرام 457
- اجیاد الصغیر 458
- صفا 458
- مَسْعی 460
- مروه و اطراف آن 464
- خَنْدَمَه 466
- کویهای اطراف آن 466
- کویهای بنی عبدالمطلب 467
- زادگاه پیامبر (ص) 467
- خانه خدیجه 468
- کوی آل ابیسفیان 469
- کوی بنی عامر بن لُؤَی 470
- حَجُون 470
- شعب المقبره 471
- ذی طُوی 473
- فَخّ 474
- شعب ابن عامر 474
بنی جعفر بن ابی طالب را در شَبا وادیی است از وادیهای مدینه. ابن حبیب گوید: شَبا نزدیک به ابْواء است و متعلق به جُهَیْنه و یاقوت از ابوالحسن المهلّبی نقل میکند که شَبا وادیی است در اثَیِّل از حوالی مدینه. در آنجا چشمهای است به نام خَیْف الشَبا از آنِ بنی جعفر بن ابراهیم از بنوجعفر بن ابی طالب.
یاقوت هنگام سخن از وَدّان گوید که ابو زید گوید: در ایامی که من در حجاز مقام داشتم، رئیسی بود از خاندان جعفر- یعنی جعفر بن ابی طالب- آنها را در فُرْع و سائره املاک بسیار بود. میان آنها و حسنیان کشاکش بود. عاقبت طایفهای از یمن به نام بنی حرب با آنان به جنگ پرداختند و بر املاکشان مستولی شدند، آنان نیز ناتوان گشتند. «(1)»
املاک خاندان زبیر
زبیر از زمانهای پیش به تملک اراضی پرادخته بود.
هِشام بن عُرْوَه از پدرش روایت میکند که پیامبر (ص) زمینی به زبیر واگذاشت که نخلهایی بود و از اموال بنی نضیر بود. «(2)» ابن شَبّه گوید:صدقه زبیر در بنی مُحمّم بود. نزدیکصدقات پیامبر (ص) و در زمان شافعی شناخته بوده است. و نیز گوید که پیامبر ملکی را در بنی مُحَمّم به زبیر داد و آن از اموال بنینضیر بود. زبیر بَخشی دیگر از اموال بنی مُحَمّم را خرید و بر فرزندان خودصدقه کرد. «(3)» هِشام بن عُرْوه از پدر خود روایت کند که ابوبکر جُرْف را به زبیر داد. و نیز روایت دیگری است که ابوبکر اراضی میان جُرْف و قَناة را به زبیر واگذاشت. «(4)» ونیز گوید که عمر همه اراضی عَقیق را به زبیر داد. ولی وسیعترین املاک زبیر غابه بود. غابه را زبیر به صدو هفتاد هزار (دینار یا درهم) خرید و عبداللَّه بن زبیر آن را به هزار هزار
1- - یاقوت، ج 4، ص 910؛ سمهودی، ج 2، ص 390.
2- - ابن سعد، ج 3، ص 72؛ فتوح البلدان، ص 20.
3- - سمهودی، ج 2، ص 68، 37.
4- - ابن سعد، ج 3- 1، ص 72؛ سمهودی، ج 2، ص 280.