حجاز درصدر اسلام صفحه 34

و آبها و عشایر و اماکن آنها را برشمرده است.

عَرّام بن الاصْبَغ السُلَمی

از کسانی که در باب حجاز تألیفات دارند، یکی هم عَرّام بن الاصبغ السُلَمی است که از او جز همان اندک سخنی که ابن ندیم درباره او گفته است، اطلاعی نداریم. ابن ندیم می‌گوید:

«یکی از عربهایی است که کتابی نوشته و آن را «اسماء جبال تِهامه و سکّانها و ما فیها من القری و ینبت علیها من الاشجار و ما فیها من المیاه» نامیده است. این کتاب با مقدمه عبدالعزیز میمنی در مجله «الکلیة الشرقیه» که در لاهور منتشر می‌شود چاپ شده است.

کتاب از روی نسخه خطی دارالکتب السعیدیه حیدرآباد تصحیح شده. سپس در سال 1372 ه.

محمد عبدالسلام هارون آن را با چند نسخه دیگر بار دیگر مقابله نمود و چاپ کرد. در سال 1357 در زمره سلسلة النوادر المخطوطات با مقدمه و نقد حمد الجاسر بار دیگر به چاپ رسید.

او ثابت کرد که این کتاب نسخه‌ای از روایت سیرافی است از ابومحمدالسکری از ابوسعد از عبدالرحمان بن محمد بن عبدالملک معروف به ابواشعث کندی از عَرّام.

عَرّام در کتاب خود از رَضوی و اماکن آن و یَنْبُع و جار و منطقه آن و از وَرِقان و منطقه آن و آرَه و ذَرَه و شَمَنْصِیر و هَرْشی و شَراة و سایه و جبال مکه و طائف، سپس از حدود حجاز یاد کرده است و نیز از منطقه مدینه و شَوران و رَحْضیّه و ذورولان و عُرَیْفِطان و ابْلی و سَوارِقیّه و باقی مناطقی که در جانب شرقی حجاز است و راه نجد به عُکاظ. همچنین کوهها و خشکرودها و نباتات و روستاها و ساکنان آنها و نیز راههایی که از این مناطق منشعب می‌گردد.

عَرّام یکی از منابع مهم بکری، یاقوت و سَمْهودی است تا آنجا که می‌توان گفت که هر یک از آنان همه کتاب او را نقل کرده‌اند.

بکری درصفحه پنجم کتاب خود «معجم ما استعجم» آورده است که آنچه من در این کتاب آوردم از کتاب ابوعبیدالله عمرو بن بشر سکونی است به نام «فی جبال تِهامه و محالها» و سکونی نیز همه آن را از ابواشعث عبدالرحمان بن محمد بن عبدالملک کندی و او از عَرّام بن اصْبَغ سُلَمی برگرفته است.

درصفحه 655 هنگام سخن از کوه رَضْوی گوید: سکونی گوید که ابواشعث عبدالرحمان بن محمد بن عبدالله کندی برای من املاء کرد و گفت که عرّام بن اصْبَغ سُلَمی برای من نامهای جبال تهامه و ساکنان آن را و نیز قریه‌ها و آبها و نباتاتی را که در آنجا