حجاز درصدر اسلام صفحه 353

با وجود کثرت موادی که سَمْهودی از این کتابها نقل کرده همواره این احتمال هست که چیزی را حذف کرده باشد یا خلاصه نموده باشد. یا آنچه حذف کرده برای ما اهمیت بسیاری داشته. سَمْهودی خود تصریح می‌کند که بعضی از مطالب ابن زَباله را حذف کرده یا خلاصه نموده است. با وجود این باز هم ما در نقل این مطالب بیش از همه از او مدد می‌گیریم. البته به مطالبی هم که در کتب جدیدتر آمده است اعم از کتابهای تاریخی یا ادبی توجه داشته‌ایم. در این فصل شماره‌های جلد وصفحه را آورده‌ایم ولی از کتاب آن نام نبرده‌ایم، در این موارد مطالبی که نقل کرده‌ایم از سَمْهودی است.

حدود مدینه

حدود مدینه را ممکن است همان حدود حرم که رسول خدا (ص) مقرر فرموده است اعتبار کرد. پیامبر حدود حرم مدینه را بدون تفصیل و تدقیق معین کرده بود و همین امر سبب اختلافاتی شد که حدود دقیق مدینه از کجا تا کجاست. در این باب سه نظر هست؛ یکی آن که حرم ما بین دولابه (لابتین) مدینه است. لابه به معنای حرّه و ریگزار و سنگلاخ است. نظر دیگر این است که حرم ما بین دو کوه مدینه یعنی عَیْر و ثَور است و روایت دیگر می‌گوید حرم یک برید است در یک برید. میان این روایت می‌توان چنین جمع کرد که عَیْر و ثَور نزدیک حَرّه است و مسافت میان آن دو یک برید در یک برید است.

این نشانه‌های طبیعی بطور تام بر مدینه احاطه ندارند. از این رو برای مشخص کردن حرم، از قدیم نشانه‌هایی نصب کرده بوده‌اند. سَمْهودی از این نشانه‌ها روایات مختلفی نقل کرده. از آن جمله در ذات‌الجَیْش که همه منابع بدان اتفاق دارند. و مُشَیْرِب یا شُرَیْب که در دو منبع آمده است و اشراف المخیض یا اشراف المجتهر که در سه منبع ذکر شده است. و حَفْیاء که در دو منبع آمده است همچنین تیم و ذات العُشَیْره و مَضْرب القُبّه که تنها در یک منبع از آن نام برده‌اند.

اما ذوالحُلَیْفه نخستین منزل در راه مکه است. «(1)» پیامبر از آنجا احرام بست. سَمْهودی گوید که او خود مسافت را اندازه گرفته و دیده است که از مسجد جامع پنج میل و دو ثلث میل