- فصل اول: اهمیت حجاز درصدر اسلام 1
- اشاره 1
- اهل حجاز در شهرها 2
- مقام مردم حجاز در عصر اموی 4
- تأثیر حجاز در انتظام امور جهان اسلامی 6
- نقش مردم حجاز در فعالیتهای بازرگانی و تنظیم آن 9
- حجاز و سنت 10
- نقش مردم حجاز در فرهنگ بغداد 12
- مقام و مرتبت علمای حجاز 14
- اشاره 16
- فصل دوم: کتابهای عربی در باب مدینه و حجاز 16
- محمد بن حسن بن زباله 22
- یحیی بن حسن علوی 24
- علی بن محمد مدائنی 25
- عمربن شَبَّه 26
- زبیر بن بَکّار 29
- ابوعبدالله اسدی 32
- عَرّام بن الاصْبَغ السُلَمی 34
- ابوعبیدالله عمرو بن بِشر السُّکونی 36
- فصل سوم: حدود حجاز در نزد متقدمان 48
- فصل چهارم: سرزمین حجاز 58
- تبوک 58
- خَیْبَر 60
- فَدَک 62
- وادی القری 64
- اشاره 67
- خُشُب و ذوالمَروْه و حَوراء 69
- غابه 69
- قَبَلِیّه 70
- اجْرد و اشْعر 71
- بُواط 72
- دو حَوْره و ظَلِم 72
- وادیهای اشْعَر 74
- یَلْیَل 75
- رَضْوی 76
- عَزْوَر و ثافل 77
- یَنْبُع 78
- حوراء 78
- خَفَینَن و غَیْقَه 81
- عُذَیْبه و جار 82
- اماکن بین مدینه و بدر 84
- بدر 87
- کوه آرَه و فُرْع و ودّان 87
- ابْواء 90
- سُقْیا 91
- وَرِقان و قُدْس و عَرْج 91
- سوارِقیّه 93
- حَرِّه (/ سنگلاخ) بنی سُلَیم 96
- مَعْدن بنی سُلَیْم 97
- اشاره 98
- فصل پنجم: آبها و آبیاری 98
- چاهها 100
- چشمهها 103
- دیگر آبها 107
- غدیرها 107
- زهابها (اوشال) 108
- آبهای زیرزمینی 109
- برکهها 109
- بُثور (زمینهای سست) 109
- باغها 110
- حوضها 110
- اراضی دیم 110
- گنبدها 110
- آبگیرها و استخرها 111
- قَنان 111
- زَلَفه 112
- قناتها 113
- آب در مکه 114
- باران وسُدّ 114
- سیلها و سیلبندها (سدها) 115
- چشمهها 116
- چاهها 117
- برکهها 118
- سرابستانها 119
- مدینه؛ وادیها (/ خشکرودها) و سدهای آن: 120
- چاهها 121
- اشاره 122
- فصل ششم: تولیدات کشاورزی 122
- تاکستانها و انگور 129
- درختان میوه 130
- سبزیها و حبوبات 131
- گندم و جو 132
- تولیدات 133
- فصل هفتم: اهل حجاز: عشایر 134
- اشاره 134
- اهل مَدَر و اهل وَبَر 135
- عشایر حجاز 136
- عشایر شمالی حجاز 138
- عشایر حجاز میانه 140
- فصل هشتم: راههای ارتباطی در حجاز 145
- اشاره 145
- راه شمال 149
- دگرگونیهای وضع راهها بعد از اسلام 151
- ذوالحُلَیْفه 167
- فصل نهم: منزلهای بین راه مدینه و مکه 167
- بَیْداء 168
- حَمراء الاسد 169
- ذات الجَیْش و حُفَیْره 170
- خاخ 170
- تُربان 172
- اعْظَم 172
- مَلَل 173
- فَرْش 175
- سَیاله 177
- رَوحاء 178
- رُوَیْثَه 181
- عَرْج 182
- وَرِقان 184
- قُدْس و آرَه 184
- سُقیا 185
- ثافل 187
- ابْواء 188
- هَرْشی 189
- شَمَنْصِیر 190
- وَدّان 192
- جُحْفَه 194
- رابغ 194
- خُلَیْص 196
- عُسْفان 197
- قُدَیْد و مُشَلَّل 198
- غدیر خُمّ 199
- گردنه خُلَیْص 199
- کَدِید 201
- بطن مَرّ 202
- مسجد عایشه 204
- مسجد سَرِف 204
- مسجد تَنْعیم 204
- ذوطُوی 205
- کَداء 206
- فصل دهم: نظام اداری حجاز در دوره های نخستین اسلامی 208
- اشاره 208
- قضاء و حَرَس 229
- دیوان و عامل بازار 231
- صوافی (املاک خالصه) 235
- اداره مناطق قبیلگی 236
- والیان اماکن تابع مدینه 242
- کارگزاران مدینه 243
- رؤسای شرطه 243
- خراج مدینه 243
- والیان عمل 244
- والیان مدینه 244
- والیان دیوان 245
- قاضیان مدینه 245
- والیان مکه 246
- والیان طائف 247
- اشاره 248
- فصل یازدهم: شیوه جمع آوریصدقات 248
- مکان جمع آوری صدقات 252
- زمان جمع آوری صدقات 253
- مصرف کردنصدقات در محل 255
- فصل دوازدهم: مراتع و چراگاهها درصدر اسلام 261
- اشاره 261
- نقیع 263
- حِماهای رسول خدا (ص) 263
- حِمای (چراگاه) نَقیع 264
- حِماهای عمر: ربذه 267
- مراتع ابوبکر 267
- شَرَف 269
- مرتع ضریّه 270
- نَقِیع 275
- فَیْد 276
- امویان و مراتع 277
- فصل سیزدهم: عطا و رزق و تطور سازمان آن در حجاز 279
- اشاره 279
- تنظیم عطا در عهد عمر بن خطاب 280
- عطای فرزندان 284
- عطای زنان 286
- تنظیم توزیع عطاء 287
- دگرگونی عطا در عصر عثمان و علی (ع) 290
- دگرگونی پرداخت عطا در عصر اموی 291
- عطا در عصر عمر بن عبدالعزیز 295
- عطاء در عصر عباسی 300
- عطای موالی 304
- بعث(بسیج سپاه) 307
- طوی و جعائل و بدائل 309
- رزق 312
- کیلها 313
- طعام جار 314
- جامه 316
- فصل چهاردهم: مالکیتهای ارضی درحجاز 317
- اشاره 317
- املاک علی بن ابیطالب (ع) 326
- املاک دیگر 329
- املاک آل علی 330
- املاک خاندان زبیر 335
- املاک طلحه 339
- اراضی خلفای سهگانه و خاندانهایشان 340
- املاک خلفای اموی 341
- املاک مهاجران 342
- عبداللَّه بن عامر 343
- املاک سعید بن عاص 343
- املاک رجال دیگر 344
- دگرگونیهایی در مالکیتها 347
- املاک انصار 348
- بهای اراضی در مدینه 348
- اشاره 350
- فصل پانزدهم: مدینه منوّره 350
- حدود مدینه 353
- بُطْحان 354
- وادیها (خشکرودها) ی مدینه 354
- مُذَیْنِب 355
- رانونا 356
- قنات 357
- مَهْزور 357
- اشاره 357
- اشاره 358
- محلّه بنی عمرو بن عَوْف 359
- عُصْبَه 360
- محله بنی انیف 360
- محلّه جَحْجَبا 361
- مسجد فَضیخ 361
- محلّه امیة بن زید 363
- محلّه سُنْح- محله حارث بن خزرج 364
- مَحله قَیْنُقاع 364
- محلههای بنی سالم و غَنْم و حُبْلی و بیاضه 365
- بخش جنوب شرقی 367
- محلّه بنی نضیر 367
- محله عبدالاشْهَل 368
- محله حارثه 368
- منازل بنی ظفر 369
- قُفّ وصدقات پیامبر (ص) 370
- منازل زُهْره 370
- بَقیع 372
- آبریزگاهها 376
- منازل بنی حُدَیْله 377
- بقیع الزبیر 379
- محلّه بنی زُرَیْق 380
- محله بنی النجار 380
- مسجد رسول الله (ص) و بناهای اطراف آن 381
- درهای مسجد 383
- بَلاط 388
- مصلّی 392
- منازل مهاجران حجاز 394
- در شمال غربی 395
- بازارها 400
- فصل شانزدهم: نشانههای عمران در مکه 405
- اشاره 405
- منزلت مکه و مردمش 405
- تحولات بعد از اسلام 406
- قبایل مکه 408
- منابع بحث در اماکن مکه 413
- کتب تاریخ و تراجم 414
- کتابهای انساب 415
- تألیفاتی که ویژه مکه است 416
- کتب جغرافیا نویسان 416
- اخبار مکه از ابن شَبه 418
- اخبار مکه فاکهی 419
- ذکرریختن سنگریزه برسطح مسجدالحرام وبرگرفتنسنگریزه از آن 421
- منارههایی که بر سر کوههای مکه بود 421
- خانههای حوالی مسجدالحرام 422
- خانههای رو به روی مسجدالحرام و اطراف آن 423
- برکههای مکه 424
- ذکر حمامهای مکه و شمار آنها 424
- تاریخ مکه تألیف ازرقی 425
- کعبه و مسجدالحرام 431
- بنای قریش 433
- بنای ابن زبیر 434
- تزیینات و آویزهها 435
- تجدید بنای کعبه در زمان عبدالملک بن مروان 435
- مقام ابراهیم 437
- زمزم 439
- سقایه عباس 440
- مسجد الحرام 442
- الف- جانب شرقی: 444
- اجْیاد الکبیر 448
- آثار جنوبی 448
- ج- پشت کعبه: 448
- د- شق شامی 448
- حِزامیّه 450
- سُوَیقه و قُعَیْقِعان 451
- جانب شمالی مسجدالحرام 451
- جانب شرقی مسجدالحرام 457
- کوه ابوقبیس 457
- اجیاد الصغیر 458
- صفا 458
- مَسْعی 460
- مروه و اطراف آن 464
- خَنْدَمَه 466
- کویهای اطراف آن 466
- کویهای بنی عبدالمطلب 467
- زادگاه پیامبر (ص) 467
- خانه خدیجه 468
- کوی آل ابیسفیان 469
- کوی بنی عامر بن لُؤَی 470
- حَجُون 470
- شعب المقبره 471
- ذی طُوی 473
- فَخّ 474
- شعب ابن عامر 474
متعلق به آنان. دژ عَذْق در نزد کَبّا است همچنین از آنِ ایشان است یسیره مسجد حَجّاج بن عِلاط که به هنگام آمدنش به مدینه در میان آنها فرود آمد. «(1)» سَمْهودی از مطری نقل میکند که محله آنان در مشرق محلّه بنی حارث بن خزرج است. عمر بن خطاب در میان آنها بود و بر آن میافزاید که سیل مُذَیْنِب از میان محله میگذرد و زمینهایی را آب میدهد. در ریگزار شرقی نزدیک به موضع مذکور، آثار قریهای است که سیل مُذَیْنِب بر آن میگذرد. ظاهراً قریه آنان باشد. شاهد این مدعا قول ابن اسحاق است در بیان کشته شدن کعب بن اشرف و در محله بنی نضیر بود. محمد بن سَلمة گوید که ما با همراهان خود بیرون آمدیم تا به محله بنی امیة بن زید درآمدیم. سپس بر بنی قُرَیْظه سپس بر بُعاث گذشتیم و حَرّةالعریض را طی کردیم و به قصر ابراهیم بن هشام در پایین محله بنی امیة بن زید رسیدیم و این جا ناعمه بود که از آن کعب بن اشرف بود. «(2)»
مَحله قَیْنُقاع
بههنگامذکرمجرای وادیبُطْحان گفتیمکهبرمحله بنی خَطْمه و اغوس میگذرد، سپس بهجسربُطْحان میرسد «(3)» و آنجا نزدیک مساکن بنی قَیْنُقاع است. اینان قبیلهای یهودی هستند نزدیک بههفتصد مرداز آنها بیرون آید. در سال دوم هجرتِ رسول خدا آنان را از آنجا دور کرد.
بنی قُیْنُقاعصنعتگر بودند و بازارشان نزدیک جسر بُطْحان بود. بازار حُباشه هم متعلق بهایشان بود. اطممُرَیح نزدیک جسربطحان درراه مدینه بود. و نیز شاشین که نزدیک خیبر بود.
محلّه سُنْح- محله حارث بن خزرج
بنی حارث بن خزرج یا بلحارث در آن محله میزیستند. محله به نام ایشان معروف است. در مشرق وادی بُطْحان و قبرصُعَیب. و در شمال بنی خَطْمه و قبرصُعَیْب در ماجشونیه. «(4)» ولی بعضی از تیرههایشان از آنجا بیرون آمده، در جاهای دیگر زندگی میکنند.
1- - ابن سعد، ج 3- 2، ص 15، از واقدی.
2- - سمهودی، ج 2، ص 361.
3- - سمهودی، ج 2، ص 312، 281.
4- - سمهودی، ج 1، ص 140.