حجاز درصدر اسلام صفحه 408

بود بعضی فروختند و بعضی برای وارثان خود به میراث گذاشته بودند. ولی به من چیزی نداد؛ زیرا گفته بودم مردیصاحب خاندانم. «(1)» شاید عده کثیری که زمین و خانه‌ای در مَرْوَه دارند، به این قضیه برگردد. چه بسا در زمان دیگر خلفا نیز، این رسم بر جای بوده است.

از سخن ازرقی بر می‌آید: از کسانی که به عمارت مکه توجه داشتند و در آنجا خانه‌هایی می‌ساختند عمر بود و معاویة بن ابوسفیان و عبدالله بن زبیر و هارون الرشید و وابستگان او.

البته عمر تمام هَمّتش مصروف به این می‌شد که سد بالایی را که در احیاء منطقه شمالی مسجد تأثیر بسزایی داشت احداث کند و به پایان رساند.

ولی معاویه بیشتر دوست داشت خانه بسازد یا دیوارها را تعمیر کند. عبدالله بن زبیر سیل بندها احداث می‌کرد و خانه‌ها می‌ساخت. عباسیان را به عمران شهر رغبتی تمام بود.

هم خلفا و هم فرزندان و افراد خاندانشان بناهایی برآوردند.

مبالغی که در بهای خانه‌هایی که جزء مسجدالحرام می‌شد پرداخته می‌شد، در خور توجه بود و ما نمی‌دانیم که این به سبب بالا رفتن قیمت اراضی بویژه در اوایل عصر عباسی بوده یا برای خشنود ساختنصاحبان آن خانه‌ها.

در هرصورت، زیاد شدن ساکنان و فراوانی ثروت اهالی، موجب انفجار اقتصاد شد.

بهای خانه‌ها، هر چه به مرکز شهر نزدیک‌تر بود، گرانتر می‌شد.

قبایل مکه

نسب شناسان می‌گویند که مردم مکه به هنگام ظهور اسلام همه از قریش بودند و آنان دو گروه بودند: «قریش ظواهر» و «قریش بطاح». قریش ظواهر ساکنان اطراف مکه بودند، مرکب از پنج عشیره؛ محارب بن فِهر و حارث بن فِهر و تَیم الادْرَم بن غالب و هلال بن لُؤَی و معیص بن عامر.

اما قریش بطاح در درون مکه می‌زیستند و عبارت بودند از عبد مناف، عبدالدار و اسد