- فصل اول: اهمیت حجاز درصدر اسلام 1
- اشاره 1
- اهل حجاز در شهرها 2
- مقام مردم حجاز در عصر اموی 4
- تأثیر حجاز در انتظام امور جهان اسلامی 6
- نقش مردم حجاز در فعالیتهای بازرگانی و تنظیم آن 9
- حجاز و سنت 10
- نقش مردم حجاز در فرهنگ بغداد 12
- مقام و مرتبت علمای حجاز 14
- فصل دوم: کتابهای عربی در باب مدینه و حجاز 16
- اشاره 16
- محمد بن حسن بن زباله 22
- یحیی بن حسن علوی 24
- علی بن محمد مدائنی 25
- عمربن شَبَّه 26
- زبیر بن بَکّار 29
- ابوعبدالله اسدی 32
- عَرّام بن الاصْبَغ السُلَمی 34
- ابوعبیدالله عمرو بن بِشر السُّکونی 36
- فصل سوم: حدود حجاز در نزد متقدمان 48
- فصل چهارم: سرزمین حجاز 58
- تبوک 58
- خَیْبَر 60
- فَدَک 62
- وادی القری 64
- اشاره 67
- خُشُب و ذوالمَروْه و حَوراء 69
- غابه 69
- قَبَلِیّه 70
- اجْرد و اشْعر 71
- بُواط 72
- دو حَوْره و ظَلِم 72
- وادیهای اشْعَر 74
- یَلْیَل 75
- رَضْوی 76
- عَزْوَر و ثافل 77
- یَنْبُع 78
- حوراء 78
- خَفَینَن و غَیْقَه 81
- عُذَیْبه و جار 82
- اماکن بین مدینه و بدر 84
- بدر 87
- کوه آرَه و فُرْع و ودّان 87
- ابْواء 90
- وَرِقان و قُدْس و عَرْج 91
- سُقْیا 91
- سوارِقیّه 93
- حَرِّه (/ سنگلاخ) بنی سُلَیم 96
- مَعْدن بنی سُلَیْم 97
- اشاره 98
- فصل پنجم: آبها و آبیاری 98
- چاهها 100
- چشمهها 103
- غدیرها 107
- دیگر آبها 107
- زهابها (اوشال) 108
- آبهای زیرزمینی 109
- بُثور (زمینهای سست) 109
- برکهها 109
- باغها 110
- حوضها 110
- اراضی دیم 110
- گنبدها 110
- قَنان 111
- آبگیرها و استخرها 111
- زَلَفه 112
- قناتها 113
- آب در مکه 114
- باران وسُدّ 114
- سیلها و سیلبندها (سدها) 115
- چشمهها 116
- چاهها 117
- برکهها 118
- سرابستانها 119
- مدینه؛ وادیها (/ خشکرودها) و سدهای آن: 120
- چاهها 121
- اشاره 122
- فصل ششم: تولیدات کشاورزی 122
- تاکستانها و انگور 129
- درختان میوه 130
- سبزیها و حبوبات 131
- گندم و جو 132
- تولیدات 133
- فصل هفتم: اهل حجاز: عشایر 134
- اشاره 134
- اهل مَدَر و اهل وَبَر 135
- عشایر حجاز 136
- عشایر شمالی حجاز 138
- عشایر حجاز میانه 140
- فصل هشتم: راههای ارتباطی در حجاز 145
- اشاره 145
- راه شمال 149
- دگرگونیهای وضع راهها بعد از اسلام 151
- ذوالحُلَیْفه 167
- فصل نهم: منزلهای بین راه مدینه و مکه 167
- بَیْداء 168
- حَمراء الاسد 169
- ذات الجَیْش و حُفَیْره 170
- خاخ 170
- تُربان 172
- اعْظَم 172
- مَلَل 173
- فَرْش 175
- سَیاله 177
- رَوحاء 178
- رُوَیْثَه 181
- عَرْج 182
- وَرِقان 184
- قُدْس و آرَه 184
- سُقیا 185
- ثافل 187
- ابْواء 188
- هَرْشی 189
- شَمَنْصِیر 190
- وَدّان 192
- جُحْفَه 194
- رابغ 194
- خُلَیْص 196
- عُسْفان 197
- قُدَیْد و مُشَلَّل 198
- غدیر خُمّ 199
- گردنه خُلَیْص 199
- کَدِید 201
- بطن مَرّ 202
- مسجد تَنْعیم 204
- مسجد سَرِف 204
- مسجد عایشه 204
- ذوطُوی 205
- کَداء 206
- فصل دهم: نظام اداری حجاز در دوره های نخستین اسلامی 208
- اشاره 208
- قضاء و حَرَس 229
- دیوان و عامل بازار 231
- صوافی (املاک خالصه) 235
- اداره مناطق قبیلگی 236
- والیان اماکن تابع مدینه 242
- رؤسای شرطه 243
- خراج مدینه 243
- کارگزاران مدینه 243
- والیان عمل 244
- والیان مدینه 244
- والیان دیوان 245
- قاضیان مدینه 245
- والیان مکه 246
- والیان طائف 247
- فصل یازدهم: شیوه جمع آوریصدقات 248
- اشاره 248
- مکان جمع آوری صدقات 252
- زمان جمع آوری صدقات 253
- مصرف کردنصدقات در محل 255
- فصل دوازدهم: مراتع و چراگاهها درصدر اسلام 261
- اشاره 261
- حِماهای رسول خدا (ص) 263
- نقیع 263
- حِمای (چراگاه) نَقیع 264
- مراتع ابوبکر 267
- حِماهای عمر: ربذه 267
- شَرَف 269
- مرتع ضریّه 270
- نَقِیع 275
- فَیْد 276
- امویان و مراتع 277
- فصل سیزدهم: عطا و رزق و تطور سازمان آن در حجاز 279
- اشاره 279
- تنظیم عطا در عهد عمر بن خطاب 280
- عطای فرزندان 284
- عطای زنان 286
- تنظیم توزیع عطاء 287
- دگرگونی عطا در عصر عثمان و علی (ع) 290
- دگرگونی پرداخت عطا در عصر اموی 291
- عطا در عصر عمر بن عبدالعزیز 295
- عطاء در عصر عباسی 300
- عطای موالی 304
- بعث(بسیج سپاه) 307
- طوی و جعائل و بدائل 309
- رزق 312
- کیلها 313
- طعام جار 314
- جامه 316
- فصل چهاردهم: مالکیتهای ارضی درحجاز 317
- اشاره 317
- املاک علی بن ابیطالب (ع) 326
- املاک دیگر 329
- املاک آل علی 330
- املاک خاندان زبیر 335
- املاک طلحه 339
- اراضی خلفای سهگانه و خاندانهایشان 340
- املاک خلفای اموی 341
- املاک مهاجران 342
- املاک سعید بن عاص 343
- عبداللَّه بن عامر 343
- املاک رجال دیگر 344
- دگرگونیهایی در مالکیتها 347
- بهای اراضی در مدینه 348
- املاک انصار 348
- فصل پانزدهم: مدینه منوّره 350
- اشاره 350
- حدود مدینه 353
- بُطْحان 354
- وادیها (خشکرودها) ی مدینه 354
- مُذَیْنِب 355
- رانونا 356
- مَهْزور 357
- قنات 357
- اشاره 357
- اشاره 358
- محلّه بنی عمرو بن عَوْف 359
- عُصْبَه 360
- محله بنی انیف 360
- محلّه جَحْجَبا 361
- مسجد فَضیخ 361
- محلّه امیة بن زید 363
- محلّه سُنْح- محله حارث بن خزرج 364
- مَحله قَیْنُقاع 364
- محلههای بنی سالم و غَنْم و حُبْلی و بیاضه 365
- بخش جنوب شرقی 367
- محلّه بنی نضیر 367
- محله عبدالاشْهَل 368
- محله حارثه 368
- منازل بنی ظفر 369
- قُفّ وصدقات پیامبر (ص) 370
- منازل زُهْره 370
- بَقیع 372
- آبریزگاهها 376
- منازل بنی حُدَیْله 377
- بقیع الزبیر 379
- محلّه بنی زُرَیْق 380
- محله بنی النجار 380
- مسجد رسول الله (ص) و بناهای اطراف آن 381
- درهای مسجد 383
- بَلاط 388
- مصلّی 392
- منازل مهاجران حجاز 394
- در شمال غربی 395
- بازارها 400
- اشاره 405
- فصل شانزدهم: نشانههای عمران در مکه 405
- منزلت مکه و مردمش 405
- تحولات بعد از اسلام 406
- قبایل مکه 408
- منابع بحث در اماکن مکه 413
- کتب تاریخ و تراجم 414
- کتابهای انساب 415
- کتب جغرافیا نویسان 416
- تألیفاتی که ویژه مکه است 416
- اخبار مکه از ابن شَبه 418
- اخبار مکه فاکهی 419
- ذکرریختن سنگریزه برسطح مسجدالحرام وبرگرفتنسنگریزه از آن 421
- منارههایی که بر سر کوههای مکه بود 421
- خانههای حوالی مسجدالحرام 422
- خانههای رو به روی مسجدالحرام و اطراف آن 423
- برکههای مکه 424
- ذکر حمامهای مکه و شمار آنها 424
- تاریخ مکه تألیف ازرقی 425
- کعبه و مسجدالحرام 431
- بنای قریش 433
- بنای ابن زبیر 434
- تزیینات و آویزهها 435
- تجدید بنای کعبه در زمان عبدالملک بن مروان 435
- مقام ابراهیم 437
- زمزم 439
- سقایه عباس 440
- مسجد الحرام 442
- الف- جانب شرقی: 444
- آثار جنوبی 448
- اجْیاد الکبیر 448
- د- شق شامی 448
- ج- پشت کعبه: 448
- حِزامیّه 450
- جانب شمالی مسجدالحرام 451
- سُوَیقه و قُعَیْقِعان 451
- جانب شرقی مسجدالحرام 457
- کوه ابوقبیس 457
- اجیاد الصغیر 458
- صفا 458
- مَسْعی 460
- مروه و اطراف آن 464
- خَنْدَمَه 466
- کویهای اطراف آن 466
- کویهای بنی عبدالمطلب 467
- زادگاه پیامبر (ص) 467
- خانه خدیجه 468
- کوی آل ابیسفیان 469
- کوی بنی عامر بن لُؤَی 470
- حَجُون 470
- شعب المقبره 471
- ذی طُوی 473
- فَخّ 474
- شعب ابن عامر 474
هارونالرشید بنا کرده است و امروز از آنِ موسی بن بُغا است، آن را اسحاق بن محمد الجعفری برای او به دست آورده است، در آن زمان که والی مدینه بود.
خانههای رو به روی مسجدالحرام و اطراف آن
از خانههایی که سمت شام است عبارتند از خانه شَیْبة بن عثمان و خِزانةالکعبه و خانه فضل بن ربیع و خانهصاحب البرید و خانه مِشْوَر خادم زُبَیده. در جانب غربی عبارتند از خانه اسحاق بن ابراهیم که نخست از آنِ عبیدالله بن حسن بود، سپس به اسحاق بن ابراهیم رسید و امروز از علی بن جعفر برمکی است و خانه عمرو بن عاص و خانه عبدالرزاق الجُمَحی. و از جانب یمانی عبارتند از خانه عمرو بن عثمان و خانه ابن بُزَیْغ و خانه سعید بن مسلم الباهِلی و خانه بنت اشعث و خانه ابراهیم بن مدبر الکاتب و خانه عیسی بن محمد المَخْزومی و خانه معبدی که قبلًا از آنِ جعفر بن خالد بن برمک بود. و از جانب شرقی خانه عیسی بن موسی که سفیان بن عُیَیْنه در آن میزیست. و از آن پس تا به امروز جزء وضوخانههای زبیده است. و در کنار آن خانه یکی از فرزندان محمد بن عبدالرحمان است و خانه ابو عزاره و محمد بن ابراهیم و آن باقی خانهای است که حِلْف الفضول در آنجا بود. و امروز از آنِصاعد بن مخلّد است. هم از این خانههاست خانه یحیی بن خالد بن برمک که امروز معروف به خانه ابو احمد بن الرشید است سپس سرای سقیفه که در آنجا بزازان وصرافان هستند. در همان نزدیکی است خانه ارْقم بن ابی الارقم المَخْزُومی. و خانهای از آنِ یحیی بن خالد بن برمک رو به روی سوق اللیل و وادی، گویند که آن را به هشتاد هزار دینار خرید وصد و بیست هزار دینار خرج آن کرد.
امروز در دست وارثان وَصیف است. و خانه موسی بن عیسی و خانه جعفر بن سلیمان نزد کوچه عطاران و خانهای از آن امیرالمؤمنین که حَمّاد بربری آن را ساخته در نزدیکی داروفروشان. این خانه یک بار آتش گرفت و ابوعیسی بن المتوکل آن را خرید. و خانه فضل بن ربیع که میخواست آن را با خانه ابن عَلْقَمه برابر دارد ولی او را از این کار منع کردند. او ستونی در دیوار خانه آنجا که پهلوی خانه ابن علقمه است قرار داد. امیرالمؤمنین هنگامی که آن را دید به او گفت: خانه تو به پیر زنی شبیه است که بر عصا تکیه زده راه میرود. آنگاه خانه نافع بن عَلْقَمة الکِنانی است. این خانه را امیرالمؤمنین از او گرفت و سپس به او پس داد. و