- فصل اول: اهمیت حجاز درصدر اسلام 1
- اشاره 1
- اهل حجاز در شهرها 2
- مقام مردم حجاز در عصر اموی 4
- تأثیر حجاز در انتظام امور جهان اسلامی 6
- نقش مردم حجاز در فعالیتهای بازرگانی و تنظیم آن 9
- حجاز و سنت 10
- نقش مردم حجاز در فرهنگ بغداد 12
- مقام و مرتبت علمای حجاز 14
- اشاره 16
- فصل دوم: کتابهای عربی در باب مدینه و حجاز 16
- محمد بن حسن بن زباله 22
- یحیی بن حسن علوی 24
- علی بن محمد مدائنی 25
- عمربن شَبَّه 26
- زبیر بن بَکّار 29
- ابوعبدالله اسدی 32
- عَرّام بن الاصْبَغ السُلَمی 34
- ابوعبیدالله عمرو بن بِشر السُّکونی 36
- فصل سوم: حدود حجاز در نزد متقدمان 48
- تبوک 58
- فصل چهارم: سرزمین حجاز 58
- خَیْبَر 60
- فَدَک 62
- وادی القری 64
- اشاره 67
- خُشُب و ذوالمَروْه و حَوراء 69
- غابه 69
- قَبَلِیّه 70
- اجْرد و اشْعر 71
- بُواط 72
- دو حَوْره و ظَلِم 72
- وادیهای اشْعَر 74
- یَلْیَل 75
- رَضْوی 76
- عَزْوَر و ثافل 77
- یَنْبُع 78
- حوراء 78
- خَفَینَن و غَیْقَه 81
- عُذَیْبه و جار 82
- اماکن بین مدینه و بدر 84
- بدر 87
- کوه آرَه و فُرْع و ودّان 87
- ابْواء 90
- سُقْیا 91
- وَرِقان و قُدْس و عَرْج 91
- سوارِقیّه 93
- حَرِّه (/ سنگلاخ) بنی سُلَیم 96
- مَعْدن بنی سُلَیْم 97
- اشاره 98
- فصل پنجم: آبها و آبیاری 98
- چاهها 100
- چشمهها 103
- دیگر آبها 107
- غدیرها 107
- زهابها (اوشال) 108
- برکهها 109
- آبهای زیرزمینی 109
- بُثور (زمینهای سست) 109
- باغها 110
- حوضها 110
- گنبدها 110
- اراضی دیم 110
- قَنان 111
- آبگیرها و استخرها 111
- زَلَفه 112
- قناتها 113
- آب در مکه 114
- باران وسُدّ 114
- سیلها و سیلبندها (سدها) 115
- چشمهها 116
- چاهها 117
- برکهها 118
- سرابستانها 119
- مدینه؛ وادیها (/ خشکرودها) و سدهای آن: 120
- چاهها 121
- اشاره 122
- فصل ششم: تولیدات کشاورزی 122
- تاکستانها و انگور 129
- درختان میوه 130
- سبزیها و حبوبات 131
- گندم و جو 132
- تولیدات 133
- اشاره 134
- فصل هفتم: اهل حجاز: عشایر 134
- اهل مَدَر و اهل وَبَر 135
- عشایر حجاز 136
- عشایر شمالی حجاز 138
- عشایر حجاز میانه 140
- اشاره 145
- فصل هشتم: راههای ارتباطی در حجاز 145
- راه شمال 149
- دگرگونیهای وضع راهها بعد از اسلام 151
- ذوالحُلَیْفه 167
- فصل نهم: منزلهای بین راه مدینه و مکه 167
- بَیْداء 168
- حَمراء الاسد 169
- ذات الجَیْش و حُفَیْره 170
- خاخ 170
- تُربان 172
- اعْظَم 172
- مَلَل 173
- فَرْش 175
- سَیاله 177
- رَوحاء 178
- رُوَیْثَه 181
- عَرْج 182
- قُدْس و آرَه 184
- وَرِقان 184
- سُقیا 185
- ثافل 187
- ابْواء 188
- هَرْشی 189
- شَمَنْصِیر 190
- وَدّان 192
- جُحْفَه 194
- رابغ 194
- خُلَیْص 196
- عُسْفان 197
- قُدَیْد و مُشَلَّل 198
- غدیر خُمّ 199
- گردنه خُلَیْص 199
- کَدِید 201
- بطن مَرّ 202
- مسجد سَرِف 204
- مسجد تَنْعیم 204
- مسجد عایشه 204
- ذوطُوی 205
- کَداء 206
- فصل دهم: نظام اداری حجاز در دوره های نخستین اسلامی 208
- اشاره 208
- قضاء و حَرَس 229
- دیوان و عامل بازار 231
- صوافی (املاک خالصه) 235
- اداره مناطق قبیلگی 236
- والیان اماکن تابع مدینه 242
- رؤسای شرطه 243
- خراج مدینه 243
- کارگزاران مدینه 243
- والیان مدینه 244
- والیان عمل 244
- والیان دیوان 245
- قاضیان مدینه 245
- والیان مکه 246
- والیان طائف 247
- فصل یازدهم: شیوه جمع آوریصدقات 248
- اشاره 248
- مکان جمع آوری صدقات 252
- زمان جمع آوری صدقات 253
- مصرف کردنصدقات در محل 255
- فصل دوازدهم: مراتع و چراگاهها درصدر اسلام 261
- اشاره 261
- حِماهای رسول خدا (ص) 263
- نقیع 263
- حِمای (چراگاه) نَقیع 264
- حِماهای عمر: ربذه 267
- مراتع ابوبکر 267
- شَرَف 269
- مرتع ضریّه 270
- نَقِیع 275
- فَیْد 276
- امویان و مراتع 277
- فصل سیزدهم: عطا و رزق و تطور سازمان آن در حجاز 279
- اشاره 279
- تنظیم عطا در عهد عمر بن خطاب 280
- عطای فرزندان 284
- عطای زنان 286
- تنظیم توزیع عطاء 287
- دگرگونی عطا در عصر عثمان و علی (ع) 290
- دگرگونی پرداخت عطا در عصر اموی 291
- عطا در عصر عمر بن عبدالعزیز 295
- عطاء در عصر عباسی 300
- عطای موالی 304
- بعث(بسیج سپاه) 307
- طوی و جعائل و بدائل 309
- رزق 312
- کیلها 313
- طعام جار 314
- جامه 316
- اشاره 317
- فصل چهاردهم: مالکیتهای ارضی درحجاز 317
- املاک علی بن ابیطالب (ع) 326
- املاک دیگر 329
- املاک آل علی 330
- املاک خاندان زبیر 335
- املاک طلحه 339
- اراضی خلفای سهگانه و خاندانهایشان 340
- املاک خلفای اموی 341
- املاک مهاجران 342
- عبداللَّه بن عامر 343
- املاک سعید بن عاص 343
- املاک رجال دیگر 344
- دگرگونیهایی در مالکیتها 347
- املاک انصار 348
- بهای اراضی در مدینه 348
- اشاره 350
- فصل پانزدهم: مدینه منوّره 350
- حدود مدینه 353
- وادیها (خشکرودها) ی مدینه 354
- بُطْحان 354
- مُذَیْنِب 355
- رانونا 356
- مَهْزور 357
- قنات 357
- اشاره 357
- اشاره 358
- محلّه بنی عمرو بن عَوْف 359
- محله بنی انیف 360
- عُصْبَه 360
- مسجد فَضیخ 361
- محلّه جَحْجَبا 361
- محلّه امیة بن زید 363
- محلّه سُنْح- محله حارث بن خزرج 364
- مَحله قَیْنُقاع 364
- محلههای بنی سالم و غَنْم و حُبْلی و بیاضه 365
- محلّه بنی نضیر 367
- بخش جنوب شرقی 367
- محله حارثه 368
- محله عبدالاشْهَل 368
- منازل بنی ظفر 369
- قُفّ وصدقات پیامبر (ص) 370
- منازل زُهْره 370
- بَقیع 372
- آبریزگاهها 376
- منازل بنی حُدَیْله 377
- بقیع الزبیر 379
- محلّه بنی زُرَیْق 380
- محله بنی النجار 380
- مسجد رسول الله (ص) و بناهای اطراف آن 381
- درهای مسجد 383
- بَلاط 388
- مصلّی 392
- منازل مهاجران حجاز 394
- در شمال غربی 395
- بازارها 400
- اشاره 405
- منزلت مکه و مردمش 405
- فصل شانزدهم: نشانههای عمران در مکه 405
- تحولات بعد از اسلام 406
- قبایل مکه 408
- منابع بحث در اماکن مکه 413
- کتب تاریخ و تراجم 414
- کتابهای انساب 415
- تألیفاتی که ویژه مکه است 416
- کتب جغرافیا نویسان 416
- اخبار مکه از ابن شَبه 418
- اخبار مکه فاکهی 419
- ذکرریختن سنگریزه برسطح مسجدالحرام وبرگرفتنسنگریزه از آن 421
- منارههایی که بر سر کوههای مکه بود 421
- خانههای حوالی مسجدالحرام 422
- خانههای رو به روی مسجدالحرام و اطراف آن 423
- ذکر حمامهای مکه و شمار آنها 424
- برکههای مکه 424
- تاریخ مکه تألیف ازرقی 425
- کعبه و مسجدالحرام 431
- بنای قریش 433
- بنای ابن زبیر 434
- تجدید بنای کعبه در زمان عبدالملک بن مروان 435
- تزیینات و آویزهها 435
- مقام ابراهیم 437
- زمزم 439
- سقایه عباس 440
- مسجد الحرام 442
- الف- جانب شرقی: 444
- آثار جنوبی 448
- اجْیاد الکبیر 448
- ج- پشت کعبه: 448
- د- شق شامی 448
- حِزامیّه 450
- جانب شمالی مسجدالحرام 451
- سُوَیقه و قُعَیْقِعان 451
- کوه ابوقبیس 457
- جانب شرقی مسجدالحرام 457
- اجیاد الصغیر 458
- صفا 458
- مَسْعی 460
- مروه و اطراف آن 464
- خَنْدَمَه 466
- کویهای اطراف آن 466
- کویهای بنی عبدالمطلب 467
- زادگاه پیامبر (ص) 467
- خانه خدیجه 468
- کوی آل ابیسفیان 469
- کوی بنی عامر بن لُؤَی 470
- حَجُون 470
- شعب المقبره 471
- ذی طُوی 473
- فَخّ 474
- شعب ابن عامر 474
خانه احمدبن سهل جنب خانه ابن علقمه است و آن همان خانهای است که رسول الله (ص) در فتح مکه گفت که هر کس به خانه ابوسفیان رود در امان است.
ذکر حمامهای مکه و شمار آنها
در مکه شانزده حمام بوده است: از جمله حمامی بوده است در وادی که خراب شده و از میان رفته است و حمامی پایینتر از آن، جنب کوچه خیبریان که راه به وادی دارد. و حمام علی بن عیسی نزد دارالحمّام. و در شِعب ابن عامر دو حمام است؛ یکی از آنِ برادرزاده ابو خراسان و یکی از آنِ ابن عمران العطار. در کوچه جندر. و حمام احمد بن سهل رو به روی سرای سعدیان و حمام حُوَیْطِبیها نزدیک خانهشان و حمام معمرالحرسی نزد خانه سلمانی نزدیک سوق الفاکهه. و حمام ابن حنظلة المخزومی در کنار آن در اجیاد نیز سه حمام بود؛ حمامی در نزد دارشرکاء و حمامی در نزد دار دانق و حمامی نزد سواقین که از آن عبدالرحمان بن هارون بود. و حمام الحنطی در کوچه تمّاران و حمام ابن یحیی المروزی که به سد بنی جُمَح راه باز میکند. و حمامی در سوق الدَّجاج و گویند که در خانه ابن داود که برصفا است، حمامی است. محمد بن منصور الجزّار گوید که سفیان بن عُیَیْنه از ابن طاوس از پدرش روایت کرد که حضرت رسول (ص) گفت: از خانهای که آن را حمام میگویند پرهیز کنید. گفتند: یا رسولالله، حمام سبب زدودن چرک از بدن و از بین بردن آزار است. حضرت فرمود: پس هر یک از شما به آن داخل میشود باید که عورت خویش بپوشاند.
برکههای مکه
مردم مکه در گذشته سخت در تنگی آب بودند. تا جایی که گاه در زمان حج بهای یک مشک آب به بیست درهم یا بیشتر میرسید و در دیگر ایام سال نیم دینار و ثلث دینار. مردم مدتی در این حال سر کردند تا آنگاه که هارونالرشید فرمان داد که چشمههای معاویة بن ابی سفیان را به مدد گیرند. پس از کارهایی، آب همه چشمهها را در یک چشمه به نام رشا گرد آوردند. و سرانجام به برکه رسانیدند و این برکه بر در مسجدالحرام بود. این عمل سبب گشایشی در کار مردم شد ولی گاه این آب هم قطع میشد. خبر به زبیده، ام جعفر، بردند که