حجاز درصدر اسلام صفحه 431

رجال آنهاست، به هنگام ظهور اسلام و بعد از آن و به ذکر اماکن عشایر و تحولاتی که در آنها پدیده آمده است نمی‌پردازد. البته شماری از اماکن را که او از آنها غفلت ورزیده، فاکهی در اثر خود آورده است. در بحث از محلات نام بسیاری کویها و خانه‌ها را آورده است ولی نظری کلی و همه جانبه در باب وسعت عمران مکه و شکل و تطورات آن به دست نمی‌دهد.

نسخه‌ای که از این کتاب، که رشدیصالح مَلْحَس چاپ کرده، متکی به نسخه چاپ وستنفلد است که از روی سه نسخه خطی تصحیح شده است. مَلْحَس آن را با سه نسخه دیگر مطابقه نموده است که همه به روایت ابومحمد اسحاق بن نافع خُزاعی است که آن را عموی پدرش ابوالحسن محمد بن نافع الخزاعی متوفی به سال 350 از او روایت می‌کند.

ابو محمد اسحاق خزاعی را فاسی وصف می‌کند و می‌گوید که او از بزرگان اهل قرآن و یکی از فصحای مکه بود. ثقه و حجت بود و هوشی سرشار داشت و در سال 308 در گذشت.

او از نسل نافع بن حارث خزاعی است که در زمان خلافت عمر بن خطاب والی مکه بود و برای او ازصفوان بن امیه دارالسجن را خرید.

ابو محمد خزاعی بر کتاب مطالبی افزوده است از جمله درباره اضافاتی از جانب غربی مسجدالحرام به سال 281 و به دارالنَّدْوَه تا زمان معتضد و از افزوده‌های مقتدر به دارالنَّدْوَه. «(1)»

کعبه و مسجدالحرام

قسمت اعظم مکانت و اعتبار مکه پیش از اسلام و بعد از آن، به سبب وجود کعبه است در آنجا. در قرآن کریم از کعبه به نامهای «بیت‌الحرام» (مائده: 97) «بیت‌المحرم» (ابراهیم: 37) «بیت العتیق» (حج: 33) «بیت‌المعمور» (طور: 4) و نیز اشارت رفته که آن «بیت الله» است (ابراهیم: 37، بقره: 125 و حج: 26) و گاه از آن به «البیت» تعبیر شده (بقره: 125، 127، 128 و آل عمران: 96، 97 و انفال: 35 و حج: 26 و قریش: 3).

و در باب قدمت آن گفته است: انّ اوّلَ بیتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلّذی بِبَکّةَ مُبارَکاً (آل‌عمران: 96).

در روایات آمده است که قداست کعبه را سابقه‌ای دیر ساله است و همگان متفق‌اند که