- اشاره 1
- فصل اول: اهمیت حجاز درصدر اسلام 1
- اهل حجاز در شهرها 2
- مقام مردم حجاز در عصر اموی 4
- تأثیر حجاز در انتظام امور جهان اسلامی 6
- نقش مردم حجاز در فعالیتهای بازرگانی و تنظیم آن 9
- حجاز و سنت 10
- نقش مردم حجاز در فرهنگ بغداد 12
- مقام و مرتبت علمای حجاز 14
- فصل دوم: کتابهای عربی در باب مدینه و حجاز 16
- اشاره 16
- محمد بن حسن بن زباله 22
- یحیی بن حسن علوی 24
- علی بن محمد مدائنی 25
- عمربن شَبَّه 26
- زبیر بن بَکّار 29
- ابوعبدالله اسدی 32
- عَرّام بن الاصْبَغ السُلَمی 34
- ابوعبیدالله عمرو بن بِشر السُّکونی 36
- فصل سوم: حدود حجاز در نزد متقدمان 48
- تبوک 58
- فصل چهارم: سرزمین حجاز 58
- خَیْبَر 60
- فَدَک 62
- وادی القری 64
- اشاره 67
- غابه 69
- خُشُب و ذوالمَروْه و حَوراء 69
- قَبَلِیّه 70
- اجْرد و اشْعر 71
- دو حَوْره و ظَلِم 72
- بُواط 72
- وادیهای اشْعَر 74
- یَلْیَل 75
- رَضْوی 76
- عَزْوَر و ثافل 77
- یَنْبُع 78
- حوراء 78
- خَفَینَن و غَیْقَه 81
- عُذَیْبه و جار 82
- اماکن بین مدینه و بدر 84
- بدر 87
- کوه آرَه و فُرْع و ودّان 87
- ابْواء 90
- وَرِقان و قُدْس و عَرْج 91
- سُقْیا 91
- سوارِقیّه 93
- حَرِّه (/ سنگلاخ) بنی سُلَیم 96
- مَعْدن بنی سُلَیْم 97
- اشاره 98
- فصل پنجم: آبها و آبیاری 98
- چاهها 100
- چشمهها 103
- غدیرها 107
- دیگر آبها 107
- زهابها (اوشال) 108
- برکهها 109
- بُثور (زمینهای سست) 109
- آبهای زیرزمینی 109
- اراضی دیم 110
- باغها 110
- حوضها 110
- گنبدها 110
- آبگیرها و استخرها 111
- قَنان 111
- زَلَفه 112
- قناتها 113
- آب در مکه 114
- باران وسُدّ 114
- سیلها و سیلبندها (سدها) 115
- چشمهها 116
- چاهها 117
- برکهها 118
- سرابستانها 119
- مدینه؛ وادیها (/ خشکرودها) و سدهای آن: 120
- چاهها 121
- اشاره 122
- فصل ششم: تولیدات کشاورزی 122
- تاکستانها و انگور 129
- درختان میوه 130
- سبزیها و حبوبات 131
- گندم و جو 132
- تولیدات 133
- اشاره 134
- فصل هفتم: اهل حجاز: عشایر 134
- اهل مَدَر و اهل وَبَر 135
- عشایر حجاز 136
- عشایر شمالی حجاز 138
- عشایر حجاز میانه 140
- فصل هشتم: راههای ارتباطی در حجاز 145
- اشاره 145
- راه شمال 149
- دگرگونیهای وضع راهها بعد از اسلام 151
- ذوالحُلَیْفه 167
- فصل نهم: منزلهای بین راه مدینه و مکه 167
- بَیْداء 168
- حَمراء الاسد 169
- ذات الجَیْش و حُفَیْره 170
- خاخ 170
- اعْظَم 172
- تُربان 172
- مَلَل 173
- فَرْش 175
- سَیاله 177
- رَوحاء 178
- رُوَیْثَه 181
- عَرْج 182
- قُدْس و آرَه 184
- وَرِقان 184
- سُقیا 185
- ثافل 187
- ابْواء 188
- هَرْشی 189
- شَمَنْصِیر 190
- وَدّان 192
- جُحْفَه 194
- رابغ 194
- خُلَیْص 196
- عُسْفان 197
- قُدَیْد و مُشَلَّل 198
- گردنه خُلَیْص 199
- غدیر خُمّ 199
- کَدِید 201
- بطن مَرّ 202
- مسجد تَنْعیم 204
- مسجد سَرِف 204
- مسجد عایشه 204
- ذوطُوی 205
- کَداء 206
- فصل دهم: نظام اداری حجاز در دوره های نخستین اسلامی 208
- اشاره 208
- قضاء و حَرَس 229
- دیوان و عامل بازار 231
- صوافی (املاک خالصه) 235
- اداره مناطق قبیلگی 236
- والیان اماکن تابع مدینه 242
- کارگزاران مدینه 243
- خراج مدینه 243
- رؤسای شرطه 243
- والیان عمل 244
- والیان مدینه 244
- قاضیان مدینه 245
- والیان دیوان 245
- والیان مکه 246
- والیان طائف 247
- فصل یازدهم: شیوه جمع آوریصدقات 248
- اشاره 248
- مکان جمع آوری صدقات 252
- زمان جمع آوری صدقات 253
- مصرف کردنصدقات در محل 255
- فصل دوازدهم: مراتع و چراگاهها درصدر اسلام 261
- اشاره 261
- حِماهای رسول خدا (ص) 263
- نقیع 263
- حِمای (چراگاه) نَقیع 264
- حِماهای عمر: ربذه 267
- مراتع ابوبکر 267
- شَرَف 269
- مرتع ضریّه 270
- نَقِیع 275
- فَیْد 276
- امویان و مراتع 277
- فصل سیزدهم: عطا و رزق و تطور سازمان آن در حجاز 279
- اشاره 279
- تنظیم عطا در عهد عمر بن خطاب 280
- عطای فرزندان 284
- عطای زنان 286
- تنظیم توزیع عطاء 287
- دگرگونی عطا در عصر عثمان و علی (ع) 290
- دگرگونی پرداخت عطا در عصر اموی 291
- عطا در عصر عمر بن عبدالعزیز 295
- عطاء در عصر عباسی 300
- عطای موالی 304
- بعث(بسیج سپاه) 307
- طوی و جعائل و بدائل 309
- رزق 312
- کیلها 313
- طعام جار 314
- جامه 316
- فصل چهاردهم: مالکیتهای ارضی درحجاز 317
- اشاره 317
- املاک علی بن ابیطالب (ع) 326
- املاک دیگر 329
- املاک آل علی 330
- املاک خاندان زبیر 335
- املاک طلحه 339
- اراضی خلفای سهگانه و خاندانهایشان 340
- املاک خلفای اموی 341
- املاک مهاجران 342
- عبداللَّه بن عامر 343
- املاک سعید بن عاص 343
- املاک رجال دیگر 344
- دگرگونیهایی در مالکیتها 347
- املاک انصار 348
- بهای اراضی در مدینه 348
- اشاره 350
- فصل پانزدهم: مدینه منوّره 350
- حدود مدینه 353
- بُطْحان 354
- وادیها (خشکرودها) ی مدینه 354
- مُذَیْنِب 355
- رانونا 356
- قنات 357
- مَهْزور 357
- اشاره 357
- اشاره 358
- محلّه بنی عمرو بن عَوْف 359
- محله بنی انیف 360
- عُصْبَه 360
- محلّه جَحْجَبا 361
- مسجد فَضیخ 361
- محلّه امیة بن زید 363
- محلّه سُنْح- محله حارث بن خزرج 364
- مَحله قَیْنُقاع 364
- محلههای بنی سالم و غَنْم و حُبْلی و بیاضه 365
- بخش جنوب شرقی 367
- محلّه بنی نضیر 367
- محله حارثه 368
- محله عبدالاشْهَل 368
- منازل بنی ظفر 369
- قُفّ وصدقات پیامبر (ص) 370
- منازل زُهْره 370
- بَقیع 372
- آبریزگاهها 376
- منازل بنی حُدَیْله 377
- بقیع الزبیر 379
- محلّه بنی زُرَیْق 380
- محله بنی النجار 380
- مسجد رسول الله (ص) و بناهای اطراف آن 381
- درهای مسجد 383
- بَلاط 388
- مصلّی 392
- منازل مهاجران حجاز 394
- در شمال غربی 395
- بازارها 400
- فصل شانزدهم: نشانههای عمران در مکه 405
- اشاره 405
- منزلت مکه و مردمش 405
- تحولات بعد از اسلام 406
- قبایل مکه 408
- منابع بحث در اماکن مکه 413
- کتب تاریخ و تراجم 414
- کتابهای انساب 415
- کتب جغرافیا نویسان 416
- تألیفاتی که ویژه مکه است 416
- اخبار مکه از ابن شَبه 418
- اخبار مکه فاکهی 419
- منارههایی که بر سر کوههای مکه بود 421
- ذکرریختن سنگریزه برسطح مسجدالحرام وبرگرفتنسنگریزه از آن 421
- خانههای حوالی مسجدالحرام 422
- خانههای رو به روی مسجدالحرام و اطراف آن 423
- برکههای مکه 424
- ذکر حمامهای مکه و شمار آنها 424
- تاریخ مکه تألیف ازرقی 425
- کعبه و مسجدالحرام 431
- بنای قریش 433
- بنای ابن زبیر 434
- تزیینات و آویزهها 435
- تجدید بنای کعبه در زمان عبدالملک بن مروان 435
- مقام ابراهیم 437
- زمزم 439
- سقایه عباس 440
- مسجد الحرام 442
- الف- جانب شرقی: 444
- د- شق شامی 448
- آثار جنوبی 448
- اجْیاد الکبیر 448
- ج- پشت کعبه: 448
- حِزامیّه 450
- سُوَیقه و قُعَیْقِعان 451
- جانب شمالی مسجدالحرام 451
- جانب شرقی مسجدالحرام 457
- کوه ابوقبیس 457
- اجیاد الصغیر 458
- صفا 458
- مَسْعی 460
- مروه و اطراف آن 464
- کویهای اطراف آن 466
- خَنْدَمَه 466
- کویهای بنی عبدالمطلب 467
- زادگاه پیامبر (ص) 467
- خانه خدیجه 468
- کوی آل ابیسفیان 469
- کوی بنی عامر بن لُؤَی 470
- حَجُون 470
- شعب المقبره 471
- ذی طُوی 473
- فَخّ 474
- شعب ابن عامر 474
دو ذراع بود که همه عرض دیوار را گرفته بود ابن زبیر در بنای خود به ارتفاع کعبه نه ذراع دیگر افزود تا به بیست و هفت ذراع رسید و آن بیست و هفت رج بود عرض دیوار آن دو ذراع بود و سه ستون داشت. برای این که نور داخل شود، بر سقف سوراخهایی گذاشت از مرمر که آنها را ازصَنْعا آورده بودند و بلق میگفتند. ناودان را به گونهای قرار دا دکه آب آن در حجر میریخت.
در درون آن در رکن شامی پلکانی از چوب ساخت که از آن بر بام میرفتند. سپس آن را از درون و بیرون و از بالا تا پایین خوشبو کردند. به کتان مصری پوشیدند.
تجدید بنای کعبه در زمان عبدالملک بن مروان
چون ابن زبیر کشته شد و خلافت عبدالملک بن مروان استقرار یافت، حجاج بن یوسف را که والی مکه بود فرمان داد که در غربی را که ابن زبیر باز کرده است بر بندد و هر چه از حجر بر آن افزوده است ویران کند و بنا را به همان جایی که پیش از آن بود باز گرداند. پس حجاج شش ذراع و یک وجب از آنچه سمت حجر بود خراب کرد و بر همان پی و بنیان قریش آن را بنا نمود. حجاج دری را هم که در پشت خانه بود مسدود کرد و دیگر به چیزی از بناهای ابن زبیر را دست نزد مگر دیواری که در حجر است که بنای حجاج است و از کارهای حجاج پلکانی بود که امروز در درون کعبه است و نیز دو دری که بر آن نصب است. حجاج از در چهار ذراع و یک وجب کاست و دو در ساخت که طول آنها شش ذراع بود و ولید آن را در زر گرفت.
ولید بن عبدالملک دیوارهای درون حرم را در مرمرهای سرخ و سبز و سفید گرفت و کف آن را با مرمر فرش نمود. و جزعه را در مکان خود نهاد و بر آن طوقی از طلا قرار داد. هر چه در کعبه از مرمر است کار ولید بن عبدالملک است. او نخستین کسی است که کعبه را به مرمر فرش کرد و دیوارهای آن بیاراست و او نخستین کسی است که مساجد را تزیین نمود.
تزیینات و آویزهها
رسول الله (ص) پس از فتح مکه فرمان داد هر نقش و تصویری که در آن بود بزدودند و فرمان داد بت هبل را بشکنند، فقط آن دو شاخ گوسفند را که در آنجا آویخته بود به