- اشاره 1
- فصل اول: اهمیت حجاز درصدر اسلام 1
- اهل حجاز در شهرها 2
- مقام مردم حجاز در عصر اموی 4
- تأثیر حجاز در انتظام امور جهان اسلامی 6
- نقش مردم حجاز در فعالیتهای بازرگانی و تنظیم آن 9
- حجاز و سنت 10
- نقش مردم حجاز در فرهنگ بغداد 12
- مقام و مرتبت علمای حجاز 14
- فصل دوم: کتابهای عربی در باب مدینه و حجاز 16
- اشاره 16
- محمد بن حسن بن زباله 22
- یحیی بن حسن علوی 24
- علی بن محمد مدائنی 25
- عمربن شَبَّه 26
- زبیر بن بَکّار 29
- ابوعبدالله اسدی 32
- عَرّام بن الاصْبَغ السُلَمی 34
- ابوعبیدالله عمرو بن بِشر السُّکونی 36
- فصل سوم: حدود حجاز در نزد متقدمان 48
- فصل چهارم: سرزمین حجاز 58
- تبوک 58
- خَیْبَر 60
- فَدَک 62
- وادی القری 64
- اشاره 67
- غابه 69
- خُشُب و ذوالمَروْه و حَوراء 69
- قَبَلِیّه 70
- اجْرد و اشْعر 71
- بُواط 72
- دو حَوْره و ظَلِم 72
- وادیهای اشْعَر 74
- یَلْیَل 75
- رَضْوی 76
- عَزْوَر و ثافل 77
- یَنْبُع 78
- حوراء 78
- خَفَینَن و غَیْقَه 81
- عُذَیْبه و جار 82
- اماکن بین مدینه و بدر 84
- بدر 87
- کوه آرَه و فُرْع و ودّان 87
- ابْواء 90
- وَرِقان و قُدْس و عَرْج 91
- سُقْیا 91
- سوارِقیّه 93
- حَرِّه (/ سنگلاخ) بنی سُلَیم 96
- مَعْدن بنی سُلَیْم 97
- اشاره 98
- فصل پنجم: آبها و آبیاری 98
- چاهها 100
- چشمهها 103
- غدیرها 107
- دیگر آبها 107
- زهابها (اوشال) 108
- بُثور (زمینهای سست) 109
- برکهها 109
- آبهای زیرزمینی 109
- باغها 110
- حوضها 110
- اراضی دیم 110
- گنبدها 110
- قَنان 111
- آبگیرها و استخرها 111
- زَلَفه 112
- قناتها 113
- آب در مکه 114
- باران وسُدّ 114
- سیلها و سیلبندها (سدها) 115
- چشمهها 116
- چاهها 117
- برکهها 118
- سرابستانها 119
- مدینه؛ وادیها (/ خشکرودها) و سدهای آن: 120
- چاهها 121
- اشاره 122
- فصل ششم: تولیدات کشاورزی 122
- تاکستانها و انگور 129
- درختان میوه 130
- سبزیها و حبوبات 131
- گندم و جو 132
- تولیدات 133
- فصل هفتم: اهل حجاز: عشایر 134
- اشاره 134
- اهل مَدَر و اهل وَبَر 135
- عشایر حجاز 136
- عشایر شمالی حجاز 138
- عشایر حجاز میانه 140
- فصل هشتم: راههای ارتباطی در حجاز 145
- اشاره 145
- راه شمال 149
- دگرگونیهای وضع راهها بعد از اسلام 151
- ذوالحُلَیْفه 167
- فصل نهم: منزلهای بین راه مدینه و مکه 167
- بَیْداء 168
- حَمراء الاسد 169
- ذات الجَیْش و حُفَیْره 170
- خاخ 170
- تُربان 172
- اعْظَم 172
- مَلَل 173
- فَرْش 175
- سَیاله 177
- رَوحاء 178
- رُوَیْثَه 181
- عَرْج 182
- وَرِقان 184
- قُدْس و آرَه 184
- سُقیا 185
- ثافل 187
- ابْواء 188
- هَرْشی 189
- شَمَنْصِیر 190
- وَدّان 192
- جُحْفَه 194
- رابغ 194
- خُلَیْص 196
- عُسْفان 197
- قُدَیْد و مُشَلَّل 198
- گردنه خُلَیْص 199
- غدیر خُمّ 199
- کَدِید 201
- بطن مَرّ 202
- مسجد تَنْعیم 204
- مسجد سَرِف 204
- مسجد عایشه 204
- ذوطُوی 205
- کَداء 206
- فصل دهم: نظام اداری حجاز در دوره های نخستین اسلامی 208
- اشاره 208
- قضاء و حَرَس 229
- دیوان و عامل بازار 231
- صوافی (املاک خالصه) 235
- اداره مناطق قبیلگی 236
- والیان اماکن تابع مدینه 242
- رؤسای شرطه 243
- خراج مدینه 243
- کارگزاران مدینه 243
- والیان عمل 244
- والیان مدینه 244
- والیان دیوان 245
- قاضیان مدینه 245
- والیان مکه 246
- والیان طائف 247
- اشاره 248
- فصل یازدهم: شیوه جمع آوریصدقات 248
- مکان جمع آوری صدقات 252
- زمان جمع آوری صدقات 253
- مصرف کردنصدقات در محل 255
- فصل دوازدهم: مراتع و چراگاهها درصدر اسلام 261
- اشاره 261
- حِماهای رسول خدا (ص) 263
- نقیع 263
- حِمای (چراگاه) نَقیع 264
- حِماهای عمر: ربذه 267
- مراتع ابوبکر 267
- شَرَف 269
- مرتع ضریّه 270
- نَقِیع 275
- فَیْد 276
- امویان و مراتع 277
- فصل سیزدهم: عطا و رزق و تطور سازمان آن در حجاز 279
- اشاره 279
- تنظیم عطا در عهد عمر بن خطاب 280
- عطای فرزندان 284
- عطای زنان 286
- تنظیم توزیع عطاء 287
- دگرگونی عطا در عصر عثمان و علی (ع) 290
- دگرگونی پرداخت عطا در عصر اموی 291
- عطا در عصر عمر بن عبدالعزیز 295
- عطاء در عصر عباسی 300
- عطای موالی 304
- بعث(بسیج سپاه) 307
- طوی و جعائل و بدائل 309
- رزق 312
- کیلها 313
- طعام جار 314
- جامه 316
- فصل چهاردهم: مالکیتهای ارضی درحجاز 317
- اشاره 317
- املاک علی بن ابیطالب (ع) 326
- املاک دیگر 329
- املاک آل علی 330
- املاک خاندان زبیر 335
- املاک طلحه 339
- اراضی خلفای سهگانه و خاندانهایشان 340
- املاک خلفای اموی 341
- املاک مهاجران 342
- عبداللَّه بن عامر 343
- املاک سعید بن عاص 343
- املاک رجال دیگر 344
- دگرگونیهایی در مالکیتها 347
- املاک انصار 348
- بهای اراضی در مدینه 348
- اشاره 350
- فصل پانزدهم: مدینه منوّره 350
- حدود مدینه 353
- بُطْحان 354
- وادیها (خشکرودها) ی مدینه 354
- مُذَیْنِب 355
- رانونا 356
- قنات 357
- مَهْزور 357
- اشاره 357
- اشاره 358
- محلّه بنی عمرو بن عَوْف 359
- محله بنی انیف 360
- عُصْبَه 360
- محلّه جَحْجَبا 361
- مسجد فَضیخ 361
- محلّه امیة بن زید 363
- مَحله قَیْنُقاع 364
- محلّه سُنْح- محله حارث بن خزرج 364
- محلههای بنی سالم و غَنْم و حُبْلی و بیاضه 365
- محلّه بنی نضیر 367
- بخش جنوب شرقی 367
- محله عبدالاشْهَل 368
- محله حارثه 368
- منازل بنی ظفر 369
- قُفّ وصدقات پیامبر (ص) 370
- منازل زُهْره 370
- بَقیع 372
- آبریزگاهها 376
- منازل بنی حُدَیْله 377
- بقیع الزبیر 379
- محله بنی النجار 380
- محلّه بنی زُرَیْق 380
- مسجد رسول الله (ص) و بناهای اطراف آن 381
- درهای مسجد 383
- بَلاط 388
- مصلّی 392
- منازل مهاجران حجاز 394
- در شمال غربی 395
- بازارها 400
- اشاره 405
- فصل شانزدهم: نشانههای عمران در مکه 405
- منزلت مکه و مردمش 405
- تحولات بعد از اسلام 406
- قبایل مکه 408
- منابع بحث در اماکن مکه 413
- کتب تاریخ و تراجم 414
- کتابهای انساب 415
- تألیفاتی که ویژه مکه است 416
- کتب جغرافیا نویسان 416
- اخبار مکه از ابن شَبه 418
- اخبار مکه فاکهی 419
- منارههایی که بر سر کوههای مکه بود 421
- ذکرریختن سنگریزه برسطح مسجدالحرام وبرگرفتنسنگریزه از آن 421
- خانههای حوالی مسجدالحرام 422
- خانههای رو به روی مسجدالحرام و اطراف آن 423
- برکههای مکه 424
- ذکر حمامهای مکه و شمار آنها 424
- تاریخ مکه تألیف ازرقی 425
- کعبه و مسجدالحرام 431
- بنای قریش 433
- بنای ابن زبیر 434
- تجدید بنای کعبه در زمان عبدالملک بن مروان 435
- تزیینات و آویزهها 435
- مقام ابراهیم 437
- زمزم 439
- سقایه عباس 440
- مسجد الحرام 442
- الف- جانب شرقی: 444
- اجْیاد الکبیر 448
- آثار جنوبی 448
- ج- پشت کعبه: 448
- د- شق شامی 448
- حِزامیّه 450
- سُوَیقه و قُعَیْقِعان 451
- جانب شمالی مسجدالحرام 451
- کوه ابوقبیس 457
- جانب شرقی مسجدالحرام 457
- اجیاد الصغیر 458
- صفا 458
- مَسْعی 460
- مروه و اطراف آن 464
- خَنْدَمَه 466
- کویهای اطراف آن 466
- کویهای بنی عبدالمطلب 467
- زادگاه پیامبر (ص) 467
- خانه خدیجه 468
- کوی آل ابیسفیان 469
- حَجُون 470
- کوی بنی عامر بن لُؤَی 470
- شعب المقبره 471
- ذی طُوی 473
- فَخّ 474
- شعب ابن عامر 474
فصل چهارم: سرزمین حجاز
1- مناطق شمالی
تبوک
تبوک یکی از مناطق آباد در شمال حجاز است. و آن دژی است دارای آب و درخت و بستانی منسوب به رسول خدا (ص).
گویند اصحاب ایْکه که خدا شعیب را بر آنان مبعوث نمود در آنجا بودند. شعیب از مردم آنجا نبود، از جَعْرین بود. «(1)» تبوک بین حِجْر و ابتدای ناحیه شام و زمینش سنگلاخ است.
در آنجا چاه خشکیدهای بود، عمر بن خطاب ابن عریض یهودی را گفت تا آن را پرکند. «(2)» عینالمُولَه نیز در آنجاست. «(3)» در شمال تبوک سَرْغ واقع شده و آن ابتدای حجاز و پایان شام است. سَرْغ میان مُغیثه و تبوک واقع شده، از منازل حاجیان شام است. از سَرْغ تا مدینه سیزده مرحله است. مالک بن انَس گوید: سَرْغ قریهای است در وادی تبوک. در آنجا ثابت بن عبدالله بن زبیر وفات کرده
1- - ابن حوقل ج 1، ص 32، معجمالبلدان، ج 1، ص 825.
2- - یاقوت، ج 4، ص 690.
3- - یاقوت، ج 4، ص 690.