خاطرات سفر صفحه 175

می‌باشند که سخن خود را با کلام علی علیه السلام مستند کرده که «أن الأرض لا تخلو من قائم للَّه‌بالحجة» و این مطلب را مورد تأکید قرار دادیم که فخر رازی «قائم بالقسط» و یا «القائم للَّه‌بالحجة» را به‌عنوان مهدی معرفی نکرد، اما نقش او مفید همان معنی است.

ج: دو مکتب صوفی:

- کسانی که قائل به این موضوع هستند که مهدی همان فریادرس زمان یا خاتم بزرگان و سالاران جهانند.

- به گفته ابن عربی که مهدی پایان‌بخش سلسله بزرگان و اقطاب و بازوی راست نورمحمدی است که قوام و دوام جهان به اوست.

د: مکتب فلسفی: فارابی، فیلسوف معروف در کتاب بلند آوازه خود که پیرامون «مدینه فاضله» اتوپیایی است که اوضاع سامان‌یافته‌ای دارد و در رأس آن رهبر و پیشوایی است با صفات آرمانی که به‌نظر او همان مهدی است، با دیدگاه و سیمای فلسفی.

محور ششم: مکتب امام مهدی در سودان‌

کتابخانه اسلامی که در سودان، در عهد فونگ والفور و حکومت ترکان مصری رواج داشت، کتابخانه بسیار محدودی بود که از برخی تفاسیر قرآن و حدیث و کتب فقه تجاوز نمی‌کرد، اما کتب صوفیه بسیار بود و در میان منابع و مآخذ اسلامی که در سودان شناخته شده بودند، هیچ کتابی در مورد تشیع به‌معنای معروف آن نبود. در حالی که مردم مسلمان سودان، در میان ملت‌های اسلامی، در گذشته و حال بیشترین عشق و ارادت را نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل‌بیتش داشته و دارند، چنان عشقی که در