ره توشه حج جلد 2 صفحه 291

ص: 265

بال وی بوده است چنانکه برخی دیگر از اثر پای اسماعیل سخن گفته است.

عمده این روایات مستند به روایتی است که سعید بن جبیر از ابن عباس نقل می‌کند.

پاره‌ای از این روایات عبارتند از:

1- روایت بخاری:

* در صحیح بخاری از سعید بن جبیر از ابن عباس تفصیل واقعه را آورده و از جمله می‌گوید:

«... فاذا هی بصوت فقال: أغِثْ إنْ کان عندک خیر، فإذا جبرئیل قال: فقال: بعقبه هکذا، و غمز عقبه علی الأرض، قال: فانبثق الماء ...» (1)

«ناگاه هاجر صدایی شنید و گفت: اگر می‌توانی کمکی بکنی به فریاد من برس، ناگاه جبرئیل آمد و پاشنه پای خود بر زمین کشید، که در پی آن آب فوران زد.»

و در روایت دیگر: «اوْقال بجناحه» (2)؛ «یا با بال خود زد و آب جوشیدن گرفت.»

2- روایت ابن کثیر