- مقدمه 1
- اشاره 10
- پیوند «زمزم» و «کوثر» 10
- رمز و راز انقطاع 16
- پیوند زمزم و کوثر 17
- زمزم سر آغاز تکوین مکّه 20
- اسامی و مشخصات زمزم 23
- چرا زمزم را زمزم نامیدند؟ 29
- مشخصات زمزم 36
- سرآغاز پیدایش زمزم 42
- اشاره 42
- زمزم پدیدهای تاریخساز 44
- سرگذشت هاجر و اسماعیل 56
- خانه و آرامگاه هاجر و اسماعیل 57
- نگاهی به سرگذشت اسماعیل علیه السلام 60
- بنیانگذاران امّالقری 62
- اشاره رمزگونه به وارثان اسماعیل 63
- ثمرات القلوب 64
- چگونگی جوشش زمزم 68
- روایات و دیدگاهها 70
- و امّا روایات: 71
- اشاره 71
- تحلیل نهایی بحث 82
- تبرّک و استشفا به زمزم 88
- اشاره 88
- زمزم در منابع اسلامی 90
- منابع اهل سنّت و شفابخشیِ زمزم 94
- سیره نبوی و آب زمزم 96
- برکات و آثار معنوی زمزم 98
- هدیه آوردن آب زمزم 99
- راز شفا بخشیِ زمزم 101
- سنّت تبرّک و استشفا به زمزم در سیره مسلمانان 101
- آب زمزم و شفا از سرطان 106
- ردّ شبهات در خواص آب زمزم 110
- تحلیلی از شفا بخشیِ زمزم 115
- پاسخ به بخش دیگر پرسش 121
- زمزم در تحولات تاریخ 124
- اشاره 124
- اشاره 134
- چارهجویی برای کم آبی 137
- خواب عبدالمطّلب در روایت کلینی 138
- تاریخ حفر زمزم به وسیله عبدالمطّلب 149
- خاندان عباس و سقایت زمزم 151
- اشاره 156
- منابع طبیعی زمزم و آب‌های مکّه 156
- الف: بارانها و سیلها 158
- ب: چشمهها و چاه‌های دیگر مکّه 162
- ج: مواد معدنی زمزم 165
- د: پاکسازی 166
- ه: استعمال و استفاده از زمزم 169
- و: آداب آشامیدن زمزم 172
ص: 163
-5
منابع طبیعی زمزم و آب‌های مکّه
اشاره
هر چند منبع اصلی چشمه فیض ربّانی است که در دل صحرای سوزان جوشیده است و تا قیامت نخواهد خشکید (1) و از این بابت جای سخن نیست، امّا از لحاظ طبیعی و جغرافیایی قابل ذکر است که در سرزمین مکّه چاه‌های متعددی نیز وجود داشته که مردم این سرزمین برای خود و مزارع واحشامشان از آن استفاده می‌کردند و زائران بیت‌اللَّه بدان وسیله نیازشان را رفع می‌نمودند.
ازرقی نام بیست و چهار عدد چاه را که در مکّه، پیش از حفر زمزم وجود داشته، آورده است و نیز نام پنج چاه را که بعد از زمزم و قبل از ظهور اسلام حفر شده و نام سیزده چاه
1- ازرقی از مقاتل از ضحاک بن مزاحم، اخبار مکّه، ج 2، ص 59