- مقدمه 1
- پیوند «زمزم» و «کوثر» 10
- اشاره 10
- رمز و راز انقطاع 16
- پیوند زمزم و کوثر 17
- زمزم سر آغاز تکوین مکّه 20
- اسامی و مشخصات زمزم 23
- چرا زمزم را زمزم نامیدند؟ 29
- مشخصات زمزم 36
- سرآغاز پیدایش زمزم 42
- اشاره 42
- زمزم پدیدهای تاریخساز 44
- سرگذشت هاجر و اسماعیل 56
- خانه و آرامگاه هاجر و اسماعیل 57
- نگاهی به سرگذشت اسماعیل علیه السلام 60
- بنیانگذاران امّالقری 62
- اشاره رمزگونه به وارثان اسماعیل 63
- ثمرات القلوب 64
- چگونگی جوشش زمزم 68
- روایات و دیدگاه‌ها 70
- اشاره 71
- و امّا روایات: 71
- تحلیل نهایی بحث 82
- تبرّک و استشفا به زمزم 88
- اشاره 88
- زمزم در منابع اسلامی 90
- منابع اهل سنّت و شفابخشیِ زمزم 94
- سیره نبوی و آب زمزم 96
- برکات و آثار معنوی زمزم 98
- هدیه آوردن آب زمزم 99
- سنّت تبرّک و استشفا به زمزم در سیره مسلمانان 101
- راز شفا بخشیِ زمزم 101
- آب زمزم و شفا از سرطان 106
- ردّ شبهات در خواص آب زمزم 110
- تحلیلی از شفا بخشیِ زمزم 115
- پاسخ به بخش دیگر پرسش 121
- اشاره 124
- زمزم در تحولات تاریخ 124
- اشاره 134
- چارهجویی برای کم آبی 137
- خواب عبدالمطّلب در روایت کلینی 138
- تاریخ حفر زمزم به وسیله عبدالمطّلب 149
- خاندان عباس و سقایت زمزم 151
- منابع طبیعی زمزم و آبهای مکّه 156
- اشاره 156
- الف: بارانها و سیلها 158
- ب: چشمهها و چاههای دیگر مکّه 162
- ج: مواد معدنی زمزم 165
- د: پاکسازی 166
- ه: استعمال و استفاده از زمزم 169
- و: آداب آشامیدن زمزم 172
ص: 77
روایات و دیدگاه‌ها
روایات و اقوال مورّخان در مرحله نخست دو دسته است:
1- آن دسته که جوشش زمزم را به جبرئیل نسبت داده‌اند.
2- دسته‌ای که آن را به اسماعیل منتسب دانسته‌اند.
در جزئیات هر یک از این دو دسته نیز اختلاف نظر وجود دارد:
مطهّر بن طاهر مقدسی (1) در چگونگی جوشش زمزم با اشاره به اختلاف نظرها در این خصوص می‌نویسد:
«همین‌که هاجربه سوی‌اسماعیل شتافت، او را دید که با دست خود با آب بازی می‌کند در حالی که آب از زیر گونه او جوشیده است و برخی گفته‌اند آب از زیر پاشنه پای او جوشیده است و برخی برآنند که جبرئیل آمده و با پای خود زمین را شکافته‌که بر اثر آن آب
1- کتاب البدء و التاریخ، ج 3، ص 60