ساختمان مسجد الحرام - مکه مکرمه صفحه 37

ص: 44

همواره دگرگون شده است. منبر کنونی همان است که سلطان سلیمان عثمانی به کعبه هدیه کرده و در سال 966 ه. (1558 م) نصب گردیده است. بلندی منبر با سایه‌بان آن 47/ 10 متر می‌باشد و با مرمر سفید ساخته شده است. تا حدود سال 1384 ه. (1964 م) منبر یادشده در شمال مقام ابراهیم بود و پیش از توسعه مطاف کنونی، آن را به محلّ فعلی آن در فضای خارجی مطاف، در نزدیکی سایه‌بان جبرئیل، انتقال دادند.

ساختمان کنونی حرم

کعبه مرکز جهان اسلام است و روی آوردن به سوی آن، یکی از معیارهای بنیادین در طرّاحی هر مسجدی در جهان است. در ساختمان مسجدالحرام نیز همه چیز از کعبه الهام گرفته و در پرتو آن شکل یافته است.

در ساختمان حرم، بر استفاده از شکل‌های هندسی مشخّصی، مانند هشت‌ضلعی و مربّع تکیه بسیاری شده است. هشت‌ضلعی، شکلی برگرفته از نقشه قُبّةالصخره در بیت‌المقدس است و رواقهای ستون‌دار حرم، آشکارا نشان از نقشه‌های معماری کهن اسلامی در مسجدسازی دارد، که نخستینِ آن در مسجد بزرگ کوفه اجرا شده و به دنبال آن، از خاور تا سرزمین چین و از باختر تا دیار اندلس گسترش یافته است. با این حال، میان ساختمان حرم مکّه و دیگر مساجد جهان اسلام، تفاوتی هویداست؛ همه مساجد بر پایه رعایت قبله، یعنی روی داشتن به مکّه، بنا شده‌اند؛ از این رو، در طرّاحی آنها ناگزیر باید از اشکال هندسی قائم‌الزاویه استفاده شود و می‌توان با قاطعیت گفت که شکل بنیادین همه مساجد، مستطیلی است که طول آن دیوار قبله را شکل می‌دهد و دیگر