- پیشگفتار 1
- ماجرای قتل امیر کبیر 12
- ویژگیهای این سفرنامه 19
- سفرنامه میرزا علی خان اعتماد السلطنة 20
- مقدّمه مؤلّف 20
- حرکت از بغداد 24
- درگیری در دلی عباس 26
- حاجی نجیب پاشا 28
- قره تپّه 29
- دلی عباس 29
- نیکجه 29
- کفری 30
- کرکوک 30
- توادق 30
- زرماتی 30
- آلتون کوپری 31
- اربیل 32
- حکمران با همت 33
- قوری درّه 35
- توضیح 36
- موصل 36
- توضیح 39
- تواریخ راجعه به موصل 39
- اسعد پاشا 41
- دلیب 48
- توضیح 49
- جزیرة العمر 49
- زاخو 49
- مسین 50
- بدرخان بیک 50
- دیرته 50
- ماردین 51
- شیخان 52
- توضیح 52
- منزل هجدهم 52
- دیار بکر 54
- احوال ملوک دیار بکر 56
- والی دیار بکر 57
- خیرالدین پاشا 58
- سیورک 58
- خرپوت 59
- توضیح 59
- عمر بن خالد 60
- راس العین 60
- اورفه 60
- ویژگیهای اورفه 61
- توضیح 62
- توضیح 63
- منزل بیست و سیم بیرهجک 65
- منزل بیست و چهارم قولپلر «2» 65
- شهر حلب 65
- توضیح 65
- حَلَب الشّهباء 68
- مصطفی مظهر پاشا 70
- «سلمی» 71
- «خان تومان» 71
- معرّة النّعمان 71
- شهر حُما 72
- خان شیخون 72
- توضیح 72
- توضیح 73
- شهر حُمْص 73
- توضیح 74
- «چشمه امام زین العابدین علیه السلام» 75
- ایکی قپولی 75
- شهر شام 76
- قطیفه 76
- مداین صالح 78
- نامق پاشا 78
- حرکت حاجیان از شام 79
- امیر حاج دولت روم 80
- مُزیرب 82
- مُعان 83
- معان 84
- تبوک 84
- عین زرقا 84
- مدینه منوّره 85
- بدر و حنین 85
- مداین صالح 85
- حدیبیّه حشمتی 85
- توضیح 86
- اهالی بدر و حنین 86
- مسجد شجره 87
- جُدیده 88
- در بیان منازل شام الی مکّه معظّمه و احوال و عادات امرای حاج 89
- رابُغ 89
- عین زرقاء 90
- معان 91
- مکّه معظّمه 94
- کعبةاللَّه العُلیا 96
- گفتگو در مسجد الحرام 98
- احرام حج تمتع 101
- توضیح 103
- توضیح 104
- توضیح 104
- مکّه مکرّمه 106
- شریف مکه 108
- توضیح 109
- شیخ محمود 109
- مدینه منوره 110
- مقبره حمزه سید الشهداء علیه السلام 112
- حدیبیه حشمتی 112
- مرقد مطهر پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله 112
- «حضرت سکینه خاتون علیها السلام» 113
- زینبیّه 113
- شهر دمشق شام 113
- تاریخ مختصر راجع به شامات 116
- اردوی اول 121
- وضع ترتیب لشکر عثمانی 121
- اردوی دوّم 122
- اردوی پنجم 122
- اردوی ششم 122
- اردوی سیّم 122
- اردوی چهارم 122
- فرقه عسکریه افریقا 123
- سلانیک و سرفیجه 123
- فرقه عسکریه کرید 123
- توپچیهای قلاع ساحلیّه و جزایر 123
- اردوی هفتم 123
- اصناف 124
- مجموع قوای حربیّه دولت «علیّه عثمانی»، 124
- حرکت از شام 125
- استطراد 126
- ابراهیم پاشای مصری 127
- تحصّن وهابیان 128
- منزل اول اخضرین 129
- منزل سیم سراز 130
- منزل چهارم بیره جک 130
- منزل دویم بیکلر بیکی 130
- منزل پنجم آسمان 130
- منزل هشتم سیورک 131
- منزل هفتم قره چوران 131
- منزل ششم هاونگ، 131
- منزل نهم قراباغچه 132
- منزل دهم دیاربکر 132
- منزل دوازدهم قُرطی 133
- منزل یازدهم 133
- منزل سیم المدین 134
- از موصل به عتبات 134
- منزل دویم بسمل 134
- منزل ششم خان 135
- [منزل هشتم] دلیکلی طاش 135
- توضیح 135
- منزل هفتم بتلیس 135
- منزل پنجم اویس قرن 135
- منزل چهارم کان بشیری 135
- منزل نهم گوگ میدان 136
- توضیح 136
- باغژ 137
- منزل دهم تاتوان 139
- دریاچه وان 139
- منزل یازدهم اخلاط 140
- توضیح 141
- منزل دوازدهم ارین 142
- منزل چهاردهم ارجیش 143
- منزل سیزدهم عادی جواز 143
- توضیح 143
- توضیح 143
- این قریه 144
- منزل پانزدهم بیسگری 144
- درّه محمودی 145
- منزل شانزدهم محمودی 145
- برخملو 146
- منزل هفدهم شروک 146
- به قشلاق مقوری 146
- منزل هجدهم شهر خوی 147
- توضیح 147
- منزل نوزدهم المَاسرای: 148
- مایان: 148
- منزل بیستم شهر تبریز 148
- دیزَج خَلیل: 148
ص: 107
روی خرندها می‌روند تا به وسط مسجد برسند، که «بیت اللَّه» در او است، اطراف «بیت اللَّه» یعنی بیست ذرع به دیوار «بیت اللَّه» مانده، ستون‌های چوبی دارد، به قسمی مدور نصب کرده‌اند، و قندیل‌های چراغی آویزان است مابین مدوّرها، و بیست ذرع است، که با سنگ مرمر فرش است که موقع «طواف» است، خود بیت مربع طولانی است، بیست ذرع در سی ذرع، از سنگ ساخته شده، قریب یازده ذرع ارتفاع خانه است.
کعبةاللَّه العُلیا
«جناب امیر علیه السلام» فرمودند که:
کعبه چهل سال قبل از خلقت زمین و آسمان خلقت یافت، و مانند یک حباب سفید درجای حالیه‌خود، برروی‌آب می‌درخشید، بعد زمین‌ها در تحت آن بسط و حفظ گردید.
دفعه اولی «ملائکه»، و در دفعه ثانیه «حضرت ابوالبشر»، و در دفعه ثالثه «حضرت شیث» بنا فرموده، تا به طوفان اولاد و احفاد آن بزرگوار تعمیر و حفظ کردند.
دفعه رابعه، یعنی در سال دو هزار و پانصد و هشت قبل از هجرت، «ابراهیم علیه السلام» از روی طرحی که حضرت «جبرائیل» ریخته بود بنا نمود.
دفعه خامسه، «عملاق» رئیس قوم «عمالقه» تجدید نمود.
دفعه سادسه، «حرث بن مضاض» از طایفه «جراهمه» بنا کرد.
دفعه سابعه، «قصی بن کلاب بن مرّه» تعمیر کرد.
در دفعه ثامنه، قبیله قریش تعمیر کردند، این تجدید دو هزار و چهار صد و هشتاد و نه سال، بعد از بنای «حضرت‌ابراهیم» واقع [گردید.]، آن وقت «حضرت فخری مآب صلی الله علیه و آله» سی و پنج سال داشت.
در دفعه تاسعه، در سال (64) هجری «عبداللَّه بن زبیر» بنا نمود و وسعت داد.
در دفعه عاشره، «حجاج بن یوسف ثقفی» خراب کرده، در سال (74) به امر «عبدالملک بن مروان» ساخت، و زمینِ علاوه «ابن زبیر» را در این تجدید خارج نمود.
درسال (1040) «سلطان‌مرادرابع» بنانمودند. اکنون این بنا باقی و مطابق شکل صفحه بعد است.
وضع حالیه بنای این بنیان رصیص الارکان (1)، مستطیل غیر منظم است، طول دیوار
1- پایه‌های از سرب ریخته شده، قوی ریشه و محکم و استوار.