- مقدمه ي شوراي احياء 1
- سابقه ي تاريخي 2
- ترجمه آيات حج 2
- بناي كعبه 3
- ابراهيم(ع)، اسماعيل، هاجر 3
- موهومات و خرافات، بجاي حج 4
- سنت شكني 5
- صلح حديبيه 5
- تحريف مناسك حج 5
- فتح مكه 6
- حج كنوني و امت اسلامي 7
- حجة الوداع 7
- معرفت واقعي نسبت به پروردگار 8
- مسئوليت شيعه 8
- حج و بهره برداري هاي اقتصادي 9
- سوغاتي در سفر حج 10
- حفظ يكتاپرستي، هدف مناسك حج 10
- بُعد اجتماعي 11
- يك خاطره ي سازنده از سفر حج 13
- نتايج اجتماعي حج 14
- رابطه نظم و نظام اجتماعي 14
- حج و روابط بين زن و مرد 15
- اخلاق يك پيامبر و اخلاق يك زمامدار جاه طلب 16
- مراسم حج، نمونه عملي جامعه اسلامي 17
- چه چيز مي تواند جايگزين حج گردد؟ 18
- حج، نظام اجتماعي متعادل 18
- ما و اجراي مراسم حج 24
- قرباني 26
- قرباني، تمرين روحي براي انفاق 27
- گوشت قرباني بايد به مصرف محرومين برسد 28
- آيا اين گونه قرباني نمودن موجب تقرب الله است؟ 30
- بُعد سياسي حج 30
- امت اسلامي ، يك واحد سياسي 31
- حج يك كنگره دولتي نيست 32
- اجتماع حجاج فرصتي براي 32
- تاكيد ائمه(ع) بر رفتن به حج 34
- حج و خودسازي 35
- حج و روزه دو تمرين سازنده 36
- الگوي خودسازي 36
- توصيه قرآن به تقوي 37
- تقوي يك حالت هدايت كننده: 39
- احكام اسلام را بايد از ديد خودسازي نگاه كرد 39
- احكام حج، تمرين خودسازي 40
- اشاره 41
- واجبات احرام، تمرين خودسازي 41
- 1-تعهد خودداري از لذت هاي جنسي 42
- 2-سركوب خودخواهي و خشم 42
- 3-مبارزه با آسايش طلبي 43
- 4-ترك خودآرائي 44
- جمرات و سمبل شيطان 45
- باز هم تقوي و پرواي تخلف از فرمان خدا 45
او صدها سني را مي بيند كه نسبت به علي(ع) محبت دارند اين كه مي گويند همه سني ها دشمن فاطمه زهرا(س) هستند دروغ است. او مي بيند صدها سني آن جا مي ايستند واَدي احترام مي كنند حتي نسبت به ائمه ي بقيع(س). آن وقت مي فهمند كه عجيب او را گول زده اند و آن سني هم كه مي بيند در گوش او كرده بودند كه شيعه اصلاً يك دين ديگري دارد، قبله اي ديگر با نماز ديگري دارد، مي بيند شيعه آمد مثل خود او روبه همان قبله ايستاده و نماز مي خواند.
همان حج را بجا مي آورد- گيرم چند جا با يكديگر اختلاف فتوا دارند،(اهل تسنن) خودشان هم با يكديگر(اختلاف فتوا) دارند- مي فهمند اينكه در مغز او كرده بودند كه شيعه كافر و بي دين است دروغ است(ليشهدوا) واين را چون مي بيند ديگر تبليغات به اين آساني در او اثر نمي كند.
اين ديدن ها خيلي موثر است. در اين زمينه قبلاً توضيح داده شد و د راين جا مي خواهم به يكي دو نقطه ديگر اشاره كنم.
بُعد اجتماعي
تفاوت دو نظام اجتماعي
ما مدعي نيستيم كه سياست و نظام اجتماعي اگر از ايمان معنوي برخوردار باشد يك چيز است و اگر درونش از ايمان معنوي تهي باشد چيز ديگري است و اين ها دو نوع نظام هستند در دنيا امور زندگي بشر را با نظام بدون ايمان نمي‌شود اداره كرد ولي مي گوئيم نظام بدون ايمان با نظام اجتماعي كه روح ايمان در او دميده باشد اصلاً دو نوع زندگي براي بشر مي‌سازد يكي از آن ها منظم اما با نظمي بي روح و شكننده و ديگري منظم اما با نظامي روحدار و قابل انعطاف. آن يكي نظم ماشيني است و اين يكي نظم انساني. اين درست است كه انسان ماشين است(چه كسي گفته است ماشين نيست؟) پيچيده ترين ماشينهائي كه ما در عالم خلقت سراغ داريم و پيچيده ترين كامپيوترهائي كه الان ساخته مي شود، همه به اندازه بخشي از سلسله اعصاب انسان و گوشه اي از مغز او پيچيدگي ندارد(من كاري به آن قسمتهاي مربوط به انديشه ندارم) به اندازه همان بخش هائي كه حتي گردش خون را كنترل مي كند، هم پيچيدگي و ظرافت ندارد، به اندازه يك قطعه از ناحيه كرتكس و غشاء مغز و نقشي كه او ايفا مي كند در زندگي انسان پيچيدگي ندارد. انسان ماشين است ماشين خيلي پيچيده ولي اين ماشين علاوه بر ماشين ظريف بودن يك چيز ديگر هم هست، روح دارد يك ماشيني است با حالت و امتيازي خاص كه«روح» دارد، اگرچه چون ماشين، نظام مي خواهد اما نظامي روحدار، نظمي كه«ايمان» چون روح، در همه جايش دميده باشد آن نظم، نظم انساني است و نظم منهاي ايمان محال است نظم انساني باشد(چنين نظمي ) تنها مي تواند به انسان، در حد ماشيني بودنش، سعادت بدهد.
حقوقش را سروقت بگيرد، باندازه خرج كند و پس انداز بنمايد، به موقع به مرخصي برود به موقع گردش كند، به موقع غذا بخورد، به موقع شنا بكند، به موقع بهره گيري هاي جنسي داشته باشد به موقع بخوابد، به موقع ورزش كند، به موقع شادي و پاي كوبي كند، به موقع هم آدم كشي كند، به موقع ناخودآگاه بگويم يا آگاه(اين جا ديگر عبارت ها نوسان پيدا مي كند) در خدمت فجيع ترين كارهائي كه از هيچ حيوان درنده اي انتظار نمي رود قرار بگيرد، همه اين ها نظم است، اما آيا«انساني» است؟
در سفر حج انسان يك نمونه كوچك از اجتماع روح دار را مي بيند. من هم موقعي كه به آن سفر مشرف بودم و بعد هم كه پرس و جو كردم ميزان تصادفات اتومبيل و اصطكاك ها در سفر حج با حجم مسافران طي مي كنند از نظر نمونه هاي دنيائي اصلاً قابل مقايسه با اجتماعات ديگر دنيا نيست. تا گفته شود درصد آن چنين و چنان است زيرا در اين جا آن راننده كه پشت ماشين و آن مسافري كه داخل ماشين نشسته است در اين چند روز با روح و توجهي تمرين شده و تربيت يافته به خدا، زندگي مي كند چند روز زندگي در سايه حكومت ايمان، جلوه اي خاص دارد.
نمي گويم هيچ برخورد نيست، نمي گويم هيچ اصطكاك نيست، نمي گويم هيچ تصادف نيست نمي گويم هيچ تلفات نيست، ولي مي گويم مقايسه كنيد اين تصادف ها و اصطكاك ها و برخوردها را در اين واحد با تمام ابعاد گوناگونش با همه واحدهاي ديگر كه در دنيا هست ببينيد مساله چه قدر با هم فرق دارد اگر فرق يك، دو يا سه برابر بود مي گفتيم مهم نيست اما فاصله خيلي بيش از اين هاست. فاصله، فاصله ميان نظم ماشيني، و نظم روح دار است.
در«عرفات» پيش از ظهر بود، عده اي آمدند سوالات ديني داشتند گروهي ازا ين ها از تحصيل كرده هاي خارج بودند كه هنگام مراجعت به ايران اتفاقاً زمان بازگشتشان به سفر حج برخورد كرده و عازم حج شده بودند. بعضي هم از ايران آمده بودند. واقعيت امر اينكه اين ها اول كه آمده بودند فكر كرده بودند به عنوان يك تنوع، به حج برويم ولي خودشان اعتراف كردند كه با اين كه سفرهاي گوناگوني در زندگي رفته اند هيچ سفري تا اين اندازه آن ها را تحت تاثير قرار نداده بود.