شان نزول آیات قرآن برگرفته از تفسیر نمونه صفحه 395

شأن نزول : از اقدام بدون تحقیق بر حذر باشید

برای آیه مورد بحث ، دو شأن نزول ، در تفاسیر آمده است که بعضی مانند «طبرسی» در «مجمع البیان» هر دو را ذکر کرده اند ، و بعضی مانند «قرطبی» و «نور الثقلین» و «فی ظلال القرآن» ، تنها به یکی اکتفاء کرده اند .

نخستین شأن نزولی که غالب مفسران آن را ذکر کرده اند این است که ، آیه «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ . . . » ، درباره «ولید بن عقبه» نازل شده است ، که پیامبر(صلی الله علیه وآله) او را برای جمع آوری زکات از قبیله «بنی المصطلق» اعزام داشت ، هنگامی که اهل قبیله با خبر شدند نماینده رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) می آید ، با خوشحالی به استقبال او شتافتند ، ولی از آنجا که میان «ولید»

و آنها در جاهلیت ، خصومت شدیدی بود ، تصور کرد آنها به قصد کشتنش آمده اند .

خدمت پیامبر(صلی الله علیه وآله) بازگشت (بی آنکه تحقیقی در مورد این گمان کرده باشد) و عرض کرد : آنها از پرداخت زکات خودداری کردند ! (و می دانیم امتناع از پرداخت زکات ، یک نوع قیام بر ضد حکومت اسلامی تلقی می شد ، بنابراین مدعی بود آنها مرتد شده اند ! ) .

پیامبر(صلی الله علیه وآله) سخت خشمگین شد ، و تصمیم گرفت با آنها پیکار کند ، آیه فوق نازل شد (و به مسلمانان دستور داد : هرگاه فاسقی خبری آورد ، درباره آن تحقیق کنید) . (1)

بعضی نیز بر آن افزوده اند که بعد از اخبار «ولید» درباره ارتداد قبیله «بنی المصطلق» ، پیامبر(صلی الله علیه وآله) به «خالد بن ولید بن مغیره» دستور داد : به سراغ قبیله «بنی المصطلق» برود ، ولی فرمود : شتابزده کاری انجام مده !

«خالد» شبانه به نزدیکی قبیله رسید ، و مأموران اطلاعاتی خود را برای تحقیق فرستاد ، آنها خبر آوردند که «بنی المصطلق» به اسلام کاملاً وفادارند ، و صدای اذان و نماز آنها را با گوش خود شنیده اند ، صبحگاهان «خالد» شخصاً به سراغ آنها آمد ، و صدق گفتار مخبرین را ملاحظه کرد ، به خدمت پیامبر(صلی الله علیه وآله)بازگشت و ماجرا را به عرض رسانید ، در این هنگام ، آیه فوق نازل شد ، و به دنبال آن پیامبر می فرمود : التَّأَنِّی مِنَ اللّهِ ، وَ الْعَجَلَهُ مِنَ الشَّیْطانِ ! : «درنگ کردن و تحقیق

، از سوی خدا است و عجله از شیطان است» ! (2)

شأن نزول دیگری که فقط ، بعضی از مفسران به آن اشاره کرده اند ، این است : آیه در مورد «ماریه» همسر پیامبر(صلی الله علیه وآله) (مادر ابراهیم) نازل شد ، زیرا خدمت پیامبر(صلی الله علیه وآله)عرض کردند : او پسر عموئی دارد که گاه و بی گاه به سراغش می آید (و روابط نامشروعی در میان است) ، پیامبر ، علی(علیه السلام) را فرا خواند فرمود : برادرم ! این شمشیر را بگیر ، اگر او را نزد «ماریه» یافتی به قتل برسان !