ابعاد سیاسی و اجتماعی حج صفحه 126

«مسلمانان از هر سو و از راه‌های هوایی، زمینی و دریایی کوچ می‌کنند و همه به یک مسیر جاری می‌شوند و در یک مکان گِرد هم می‌آیند.

هرچند آنها از نظر لباس، ملّیت، رنگ، زبان و موقعیت اجتماعی و توانگری و درویشی در سطوح مختلف‌اند اما همه لباس احرام در بر می‌کنند. همه آنها؛ اعم از پادشاه و رعیت، ثروتمند متمکن و فقیر تهی‌دست و آنان که از سلاله پیامبرند تا آنهایی که تازه‌مسلمانند، همه و همه در برابر آفریدگار بزرگ، چون بندگان ذلیل می‌ایستند. خداوند به چهره مردم نمی‌نگرد بلکه توجه به قلبهایشان دارد و از آنچه در اعماق دلها می‌گذرد آگاه است. اینان در آن فضای روحانی، از همه مظاهر تعیّن و تشخّص و نام و عنوان عاری‌اند، آنجا جلوه‌گاه اخلاص و برابری است. آیا این همان دموکراسی واقعی نیست؟ آیا این بی‌رنگی و تجرد از تشخص‌ها کافی نیست که غرور خودکامگان را درهم شکند و رفعت‌طلبان را از مرکب نخوت فرود آورد و به مردم بفهماند که دنیا کالایی است زودگذر و جلوه‌های آن پایدار نیست؟ آیا این مواقف و مشاعر روحیه ضعیف تحقیرشدگان و مستمندان رنج‌دیده را بالا نمی‌برد تا همگان به این حقیقت باور کنند که آنچه دیگران بدان متمتع و دلباخته‌اند متاعی است فناپذیر و هیچکس نباید به داشتن آن سرمست و از نداشتن آن اندوهگین باشد».(1)

عزت بندگی و ذلت استکبار

قالب کلی حج، چنانکه دیدیم، لغو هرگونه امتیاز و تشخّص و فرو ریختن دیوارهای تبعیض است. در این همایش بزرگ، کسی را حریم

1- رسالة المسجد فی الاسلام، ص 113