ابعاد سیاسی و اجتماعی حج صفحه 245

تاریخ‌سازانی هستند که چرخه زندگی بر محور وجودشان دور می‌زند و اهداف حیات را فراتر از آنچه دنیاطلبان می‌اندیشند، ترسیم می‌کنند و به طور خلاصه: اینها به بشریت در هر عصر تعلّق دارند.

به همین دلیل است که مورخان و محدثان از قرن‌های نخستین تا به امروز، اهتمام به تاریخ و سیره و ذکر اخبار و آثار حرمین و اعلام و معالم مکه و مدینه داشته و آثار گرانبهایی برجای نهاده‌اند.

نقطه عطفی در تاریخ اسلام

روایات اهل‌بیت علیهم السلام نیز از این نکته بسیار مهم در فرهنگ حج سخن گفته است. هشام بن حکم علت وجوب حج را از حضرت صادق علیه السلام پرسید. امام به تشریح و بیان این مطلب پرداخت و در ضمن بیان اسرار و فلسفه حج، از زاویه‌های گوناگون به این نکته نیز اشاره کرد:

«فَجَعَلَ فِیهِ الاجْتِماعَ مِنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لِیَتَعارَفُوا ... وَ لِتُعْرَفَ آثارُ رَسُولِ اللَّهِ وَ تُعْرَفَ أخْبارُهُ وَ یُذْکَرَ وَ لا یُنْسی».(1)

«این کانون جمع فراهم آمد تا مسلمانان از شرق و غرب بیایند و با یکدیگر معارفه کنند و آثار و اخبار رسول‌خدا صلی الله علیه و آله شناخته شود و از آن نام برند و فراموش نگردد.

امام صادق علیه السلام در این روایت، دو مطلب را در بُعد اجتماعی- فرهنگی خاطرنشان ساخته است: یکی معارفه مسلمین و ارتباطات ایمانی آنها که در جامعه و فرهنگ و سیاست نقش اساسی دارد. بدین لحاظ جمع زائران باید جمع مرتبط و همفکر باشند، نه جمع پراکنده و جدای از

1- وسائل‌الشیعه، ج 8 ص 14، علل‌الشرایع ص 406