حج و مهدویت صفحه 61

می‌رسیدند، آنان را با وظایف اجتماعی و سیاسی آشنا و امام بعدی را به مردم معرفی می‌کردند. به همین علت در روایات متعدد، ملاقات با امام را از شروط تمامیت حج برشمرده‌اند؛ چنان‌که امام صادق (ع) در این زمینه می‌فرماید:

إِذَا حَجَّ أَحَدُکُمْ فَلْیَخْتِمْ حَجَّهُ بِزِیَارَتِنَا لِأَنَّ ذَلِکَ مِنْ تَمَامِ الحَج.(1)

هرگاه کسی از شما به حج رفت و مناسک خود را به جا آورد، باید به مدینه آید و ما اهل بیت را زیارت کند؛ زیرا این کار از تمامیت حج (جزء آخر مناسک حج) است.

امام باقر (ع) نیز می‌فرماید:

« تَمَامُ الحَجِّ لِقَاءُ الْإِمَام»(2)؛ «تمام بودن حج، به زیارت امام است» .

« ذریح محاربی» می‌گوید:

به امام صادق (ع) عرض کردم خداوند در قرآن دستوری داده است که مایلم معنای آن را بفهمم. فرمود: چه دستوری. عرض کردم این آیه: ( ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ) فرمود: ( ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ) به‌معنی دیدار امام است و ( وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ) انجام دادن همین مناسک و دستورات حج است.

«عبدالله بن سنان» گفت:

سپس من خدمت امام صادق (ع) رسیدم و عرض کردم: «فدایت شوم معنای این آیه چیست که خداوند می‌فرماید: ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ » . حضرت فرمود: «منظور گرفتن موهای