مصباح الحرمین صفحه 30

و شیخ صدوق در کتاب مقنع به حسب ظاهر، به ظاهر این اخبار قائل شده و حجّ را بر مستطیع در هر سال واجب دانسته (1) 91، و علما آن را حل نموده‌اند بر تأکّد استحباب (2) 92 یا بر وجوب کفایی در هر سال بر کسانی که حج کرده باشند (3) 93، یا بر اینکه هرگاه از سالِ استطاعت به تأخیر افتد مانند سایر واجبات موقّته قضا نمی‌شود و همیشه «ادا» است تا به عمل آید (4) 94 (مثل ادای نماز آیات برای زلزله)؛ هرچند که تأخیرش حرام است و هر سالی که از تأخیر در انجام حجّ بگذرد یک گناه کبیره در نامه عمل او نوشته می‌شود و محو نمی‌گردد مگر به توبه یا به تفضّل الهی، هرچند که بالاخره حج به عمل آمده باشد.

الفَصلُ الثّالث در ترک نمودن حجّ و عقاب آن

بدرستی که ترک کردن حجّ در صورت اجتماع شرایط استطاعت، گناه کبیره مهلکه است. قال اللَّه تعالی: ی وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمینَ‌ی (5) 95، یعنی هر که ترک حجّ کند بدون عذر شرعی، و اعتنا به وجوب آن نداشته باشد پس بدرستی که خداوند عالم غنی است از عالمیان و عبادت آنها. و تعبیر با کلمه کفر یا حکایت از کفر باطنی تارک حجّ است و یا از باب تأکید و مبالغه ظاهریّه می‌باشد.

در حدیث از امام کاظم علیه السلام روایت شده که آن بزرگوار در تفسیر ی قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ (6) 96

1- - شیخ صدوق این مطلب را در (علل الشرائع 2/ 405 ب 142 ذیل‌ح 5) بیان فرموده است، امّا در «مقنع» ایشان‌چنین موضوعی به نظر نرسید. م.
2- - از جمله محقّق حلّی در «المعتبر» و شهید اوّل در «دروس» و فاضل هندی در «کشف اللثام». م.
3- - از جمله محقّق سبزواری در «ذخیرةالمعاد». م.
4- - از جمله شیخ طوسی در تهذیب و استبصار و علامه حلّی در «تذکرة» و قطب راوندی در «فقه‌القرآن». م.
5- - آل عمران/ 97.
6- - عبارت متن: «انَبِّئُکُمْ». مصح.