- دیباچه 1
- درس اول: تعیین هدف، آگاهی کامل، ضرورت فراگیری احکام و مناسک حج 4
- هدفهای آموزشی 4
- تعیین هدف 5
- آگاهی کامل 7
- ضرورت فراگیری احکام و مناسک حج 10
- خلاصه درس 12
- خود آزمایی 13
- هدفهای آموزشی 14
- درس دوم: تأمین مخارج، توشه حلال، حلالیت طلبی، انتخاب همراه، مشوقان خوبیها 14
- تأمین مخارج خانواده 15
- زاد و توشه حلال 17
- خداحافظی و حلالیتطلبی 20
- انتخاب همراه 23
- مشوّقان خوبیها 25
- خلاصه درس 26
- خودآزمایی 27
- هدفهای آموزشی 28
- درس سوم: انتخاب مدیر، همراهان شایسته، لوازم سفر، آغاز سفر با نماز و دعا 28
- انتخاب مدیر 29
- همراهان شایسته 31
- نیازمندیهای سفر 33
- همراه داشتن خوراکی 35
- همراه داشتن دارو 36
- همراه داشتن تربت حسینی 37
- آغاز سفر با نماز 38
- دعا هنگام خروج 39
- خلاصه درس 42
- خود آزمایی 43
- درس چهارم: توبه و استغفار، اخلاص، وصیت و غسل 44
- هدفهای آموزشی 44
- توبه و استغفار 45
- اخلاص در نیت 48
- وصیت 50
- غسل 52
- خلاصه درس 53
- خود آزمایی 54
- هدفهای آموزشی 55
- درس پنجم: پرهیز از عجله، حفظ اثاثیه و پرداخت هزینهها، یادآوری نعمت ها، صدقه دادن 55
- پرهیز از عجله و شتاب 56
- حفظ دارایی و اثاثیه 57
- پرداخت هزینهها 58
- یادآوری نعمتهای خداوند 59
- صدقه 61
- خلاصه درس 63
- خودآزمایی 64
- درس ششم: اخلاق حاجی، مهرورزی، احترام و سلام کردن به همسفران، لبخند وکمک به آنان 65
- هدفهای آموزشی 65
- اخلاق حاجیان 66
- احترام به سالخوردگان 70
- مهرورزی به مردم 70
- سلام کردن به همسفران 71
- لبخند به همسفران 73
- کمک به همسفران 74
- خلاصه درس 77
- خودآزمایی 78
- درس هفتم: ترک ناسازگاری، آزارنرساندن، نادیده گرفتن لغزشها، بازگو نکردن خاطرات تلخ، ... 79
- هدفهای آموزشی 79
- ترک ناسازگاری 80
- آزار نرساندن به همسفران 82
- نادیده گرفتن لغزشها 83
- بازگو نکردن خاطرات تلخ 84
- جوانمردی در سفر 85
- مدارا با بیماران 87
- حل مشکلات همسفران 88
- خلاصه درس 90
- خود آزمایی 91
- هدفهای آموزشی 92
- درس هشتم: رازداری، پرهیز از سوء ظن و ... 92
- رازداری 93
- پرهیز از سوء ظن 94
- مخفیکاری ممنوع 95
- چشم به مال دیگران نداشتن 96
- صبر در برابر مشکلات 97
- خلاصه درس 100
- خود آزمایی 100
- درس نهم: دوستی در سفر، نامهنگاری، ثبت خاطرات سفر و سفرنامه نویسی 101
- هدفهای آموزشی 101
- شناخت دوست 102
- راههای تحکیم دوستی در سفر 103
- 2. خوشرفتاری با مردم 103
- اشاره 103
- 1. خوشخویی با مردم 103
- 5. رعایت ادب 104
- 6. اظهار دوستی 104
- 7. تواضع 104
- 3. اخلاص در دوستی 104
- 4. خوشرویی 104
- 9. رعایت انصاف 105
- عوامل گسستن دوستیها 105
- 1. بدخلقی 105
- 2. عیبجویی 105
- 8. وفاداری 105
- 10. مدارا با مردم 105
- اشاره 105
- 5. تنگ چشمی 106
- 8. حسدورزی 106
- 3. جدال 106
- 4. ستیزه جویی 106
- 6. تکبر 106
- 7. کینه توزی 106
- 10. نیرنگ و فریبکاری 107
- ثبت خاطرات سفر و سفرنامه نویسی 107
- نامهنگاری 107
- 9. دست انداختن دیگران 107
- خلاصه درس 109
- خودآزمایی 110
- درس دهم: موعظههای لقمان به مسافران، زینت تشیع بودن، ایجاد جاذبه برای دیگران 111
- هدفهای آموزشی 111
- مواعظ لقمان به مسافران 112
- زینت تشیع 114
- ایجاد جاذبه 117
- خلاصه درس 119
- خودآزمایی 120
- هدفهای آموزشی 121
- درس یازدهم: عبادت، توجه به اوقات نماز، نماز نیکو، شرکت در جماعت 121
- عبادت 122
- توجه به اوقات نماز 124
- نماز نیکو 128
- شرکت در نماز جماعت 130
- خلاصه درس 134
- خودآزمایی 135
- هدفهای آموزشی 136
- درس دوازدهم: پرهیز از اسراف، پرخوری و خواب زیاد، رعایت نکات بهداشتی 136
- پرهیز از اسراف 137
- پرهیز از پرخوری و خواب زیاد 139
- مسواک زدن 141
- چند نکته مهم بهداشتی دیگر 143
- خلاصه درس 144
- خودآزمایی 145
- هدفهای آموزشی 146
- درس سیزدهم: آداب ورود به حرم و شهر مکهومسجدالحرام، ادب لبیک، ادب طواف و سعی 146
- آداب ورود به منطقه حرم و شهر مکه 147
- آداب ورود به مسجد الحرام 148
- 1. خشوع 153
- اشاره 153
- ادب لبّیک گفتن 153
- 2. تکرار لبّیک 154
- 3. بلند گفتن لبیک برای مردان 154
- 1. توجّه به خداوند 155
- اشاره 155
- 4. قطع لبیک با دیدن خانههای مکه 155
- 2. متعادل راه برود 155
- ادب طواف 155
- 3. طواف نکردن در حال خستگی 156
- ادب سعی 156
- خلاصه درس 158
- خود آزمایی 159
- درس چهاردهم اغتنام فرصتها، حفظ ارزشهای اخلاقی، حرمت کعبه، طواف به نیابت از معصومین (علیهم السلام)، انس با قرآن 160
- هدفهای آموزشی 160
- اغتنام فرصتها 161
- حفظ ارزشهای اخلاقی 165
- نگاه داشتن حرمت کعبه 165
- طواف به نیابت از معصومین (علیهم السلام) 166
- انس با قرآن 168
- خودآزمایی 169
- خلاصه درس 169
- هدفهای آموزشی 171
- درس پانزدهم: آداب زیارت و رعایت وقار، زیارت رسول خدا (ص) 171
- آداب عمومی زیارت 172
- آداب زیارت 172
- رعایت وقار در زیارت 174
- زیارت رسول خدا (ص) 176
- زیارت رسول خدا (ص) 177
- خلاصه درس 184
- خود آزمایی 185
- درس شانزدهم: کوتاه کردن سفر، آداب خروج از مکّه، نشانه قبولی حج، هدیه سفر، پاداش حج 186
- هدفهای آموزشی 186
- کوتاه کردن سفر 187
- اشاره 188
- 1. صدقه دادن 188
- 2. وداع با کعبه 188
- آداب خروج از مکّه 188
- نشانه قبولی حج 190
- هدیه سفر 192
- دعا در بازگشت 193
- پاداش حج 194
- خلاصه درس 196
- خود آزمایی 196
- درس هفدهم: حج کامل، برکات و دستاوردهای حج 197
- هدفهای آموزشی 197
- حج کامل 198
- اشاره 199
- 1. پاکی از گناه 199
- برکات حج 199
- 2. راهیابی به بهشت 201
- 3. نورانیت 201
- 4. دستیابی به خیر دنیا و آخرت 202
- 5. آرامش دل 203
- 6. همنشینی با پیامبران و صالحان 203
- 7. در امان بودن از عذاب 204
- 9. استجابت دعا 205
- 8. علوّ درجه در بهشت 205
- 12. پیشگیری از هلاکت 206
- 11. دستیابی به سلامتی 206
- 10. پیشگیری از تنگدستی 206
- 13. شفاعت پیامبر (ص) 207
- خلاصه درس 207
- خودآزمایی 207
عرب‌ها را رسم بر این بوده که هنگام نشستن، دست‌ها را گرد زانو حلقه زده و بر نشیمن‌گاه خود می‌نشستند و یا آن که زانوهای خود را به طرف سینه جمع نموده، آنگاه با پارچه‌ای آن‌ها را به پشت خود می‌بستند و به چنین نشستنی «احْتِباء» گفته می‌شد. در لغت فارسی نزدیک‌ترین کلمه به این نوع از نشستن، «چمباتمه» است. امام صادق(ع) از این‌گونه نشستن در برابر کعبه منع فرموده است. (1)
طواف به نیابت از معصومین (علیهم السلام)
سزاوار است حاجی روزهایی که درمکه حضور دارد، در اوقات مناسب به نیابت از پیامبر(ص) و ائمه معصومین(علیهم السلام) و فاطمه اطهر(س) طواف انجام دهد.
موسی‌بن قاسم گوید: به امام جواد(ع) عرض کردم:
تصمیم دارم به نیابت شما و پدرتان طواف کنم لیکن به من گفته شده که نمی‌توان به نیابت از اوصیا طواف انجام داد.
امام جواد(ع) فرمود:
چرا(می‌توان انجام داد) و هر مقدار برای تو امکان دارد طواف کن که این کار جایز است.
موسی‌بن قاسم گوید: پس از سه سال به حضور آن حضرت شرفیاب شده، عرض کردم:
من پیشتر از شما اجازه گرفتم تا به نیابت از شما و پدرتان طواف
1- همان، ج 2، ص 663.