- دیباچه 1
- هدفهای آموزشی 4
- درس اول: تعیین هدف، آگاهی کامل، ضرورت فراگیری احکام و مناسک حج 4
- تعیین هدف 5
- آگاهی کامل 7
- ضرورت فراگیری احکام و مناسک حج 10
- خلاصه درس 12
- خود آزمایی 13
- هدفهای آموزشی 14
- درس دوم: تأمین مخارج، توشه حلال، حلالیت طلبی، انتخاب همراه، مشوقان خوبیها 14
- تأمین مخارج خانواده 15
- زاد و توشه حلال 17
- خداحافظی و حلالیتطلبی 20
- انتخاب همراه 23
- مشوّقان خوبیها 25
- خلاصه درس 26
- خودآزمایی 27
- درس سوم: انتخاب مدیر، همراهان شایسته، لوازم سفر، آغاز سفر با نماز و دعا 28
- هدفهای آموزشی 28
- انتخاب مدیر 29
- همراهان شایسته 31
- نیازمندیهای سفر 33
- همراه داشتن خوراکی 35
- همراه داشتن دارو 36
- همراه داشتن تربت حسینی 37
- آغاز سفر با نماز 38
- دعا هنگام خروج 39
- خلاصه درس 42
- خود آزمایی 43
- درس چهارم: توبه و استغفار، اخلاص، وصیت و غسل 44
- هدفهای آموزشی 44
- توبه و استغفار 45
- اخلاص در نیت 48
- وصیت 50
- غسل 52
- خلاصه درس 53
- خود آزمایی 54
- هدفهای آموزشی 55
- درس پنجم: پرهیز از عجله، حفظ اثاثیه و پرداخت هزینهها، یادآوری نعمت ها، صدقه دادن 55
- پرهیز از عجله و شتاب 56
- حفظ دارایی و اثاثیه 57
- پرداخت هزینهها 58
- یادآوری نعمتهای خداوند 59
- صدقه 61
- خلاصه درس 63
- خودآزمایی 64
- هدفهای آموزشی 65
- درس ششم: اخلاق حاجی، مهرورزی، احترام و سلام کردن به همسفران، لبخند وکمک به آنان 65
- اخلاق حاجیان 66
- احترام به سالخوردگان 70
- مهرورزی به مردم 70
- سلام کردن به همسفران 71
- لبخند به همسفران 73
- کمک به همسفران 74
- خلاصه درس 77
- خودآزمایی 78
- هدفهای آموزشی 79
- درس هفتم: ترک ناسازگاری، آزارنرساندن، نادیده گرفتن لغزشها، بازگو نکردن خاطرات تلخ، ... 79
- ترک ناسازگاری 80
- آزار نرساندن به همسفران 82
- نادیده گرفتن لغزشها 83
- بازگو نکردن خاطرات تلخ 84
- جوانمردی در سفر 85
- مدارا با بیماران 87
- حل مشکلات همسفران 88
- خلاصه درس 90
- خود آزمایی 91
- هدفهای آموزشی 92
- درس هشتم: رازداری، پرهیز از سوء ظن و ... 92
- رازداری 93
- پرهیز از سوء ظن 94
- مخفیکاری ممنوع 95
- چشم به مال دیگران نداشتن 96
- صبر در برابر مشکلات 97
- خود آزمایی 100
- خلاصه درس 100
- درس نهم: دوستی در سفر، نامهنگاری، ثبت خاطرات سفر و سفرنامه نویسی 101
- هدفهای آموزشی 101
- شناخت دوست 102
- 1. خوشخویی با مردم 103
- اشاره 103
- راههای تحکیم دوستی در سفر 103
- 2. خوشرفتاری با مردم 103
- 4. خوشرویی 104
- 6. اظهار دوستی 104
- 7. تواضع 104
- 3. اخلاص در دوستی 104
- 5. رعایت ادب 104
- 8. وفاداری 105
- 10. مدارا با مردم 105
- عوامل گسستن دوستیها 105
- اشاره 105
- 9. رعایت انصاف 105
- 1. بدخلقی 105
- 2. عیبجویی 105
- 6. تکبر 106
- 8. حسدورزی 106
- 5. تنگ چشمی 106
- 3. جدال 106
- 7. کینه توزی 106
- 4. ستیزه جویی 106
- ثبت خاطرات سفر و سفرنامه نویسی 107
- 10. نیرنگ و فریبکاری 107
- 9. دست انداختن دیگران 107
- نامهنگاری 107
- خلاصه درس 109
- خودآزمایی 110
- هدفهای آموزشی 111
- درس دهم: موعظههای لقمان به مسافران، زینت تشیع بودن، ایجاد جاذبه برای دیگران 111
- مواعظ لقمان به مسافران 112
- زینت تشیع 114
- ایجاد جاذبه 117
- خلاصه درس 119
- خودآزمایی 120
- هدفهای آموزشی 121
- درس یازدهم: عبادت، توجه به اوقات نماز، نماز نیکو، شرکت در جماعت 121
- عبادت 122
- توجه به اوقات نماز 124
- نماز نیکو 128
- شرکت در نماز جماعت 130
- خلاصه درس 134
- خودآزمایی 135
- هدفهای آموزشی 136
- درس دوازدهم: پرهیز از اسراف، پرخوری و خواب زیاد، رعایت نکات بهداشتی 136
- پرهیز از اسراف 137
- پرهیز از پرخوری و خواب زیاد 139
- مسواک زدن 141
- چند نکته مهم بهداشتی دیگر 143
- خلاصه درس 144
- خودآزمایی 145
- درس سیزدهم: آداب ورود به حرم و شهر مکهومسجدالحرام، ادب لبیک، ادب طواف و سعی 146
- هدفهای آموزشی 146
- آداب ورود به منطقه حرم و شهر مکه 147
- آداب ورود به مسجد الحرام 148
- 1. خشوع 153
- اشاره 153
- ادب لبّیک گفتن 153
- 3. بلند گفتن لبیک برای مردان 154
- 2. تکرار لبّیک 154
- 1. توجّه به خداوند 155
- 2. متعادل راه برود 155
- ادب طواف 155
- اشاره 155
- 4. قطع لبیک با دیدن خانههای مکه 155
- 3. طواف نکردن در حال خستگی 156
- ادب سعی 156
- خلاصه درس 158
- خود آزمایی 159
- درس چهاردهم اغتنام فرصتها، حفظ ارزشهای اخلاقی، حرمت کعبه، طواف به نیابت از معصومین (علیهم السلام)، انس با قرآن 160
- هدفهای آموزشی 160
- اغتنام فرصتها 161
- نگاه داشتن حرمت کعبه 165
- حفظ ارزشهای اخلاقی 165
- طواف به نیابت از معصومین (علیهم السلام) 166
- انس با قرآن 168
- خودآزمایی 169
- خلاصه درس 169
- درس پانزدهم: آداب زیارت و رعایت وقار، زیارت رسول خدا (ص) 171
- هدفهای آموزشی 171
- آداب عمومی زیارت 172
- آداب زیارت 172
- رعایت وقار در زیارت 174
- زیارت رسول خدا (ص) 176
- زیارت رسول خدا (ص) 177
- خلاصه درس 184
- خود آزمایی 185
- هدفهای آموزشی 186
- درس شانزدهم: کوتاه کردن سفر، آداب خروج از مکّه، نشانه قبولی حج، هدیه سفر، پاداش حج 186
- کوتاه کردن سفر 187
- 1. صدقه دادن 188
- اشاره 188
- آداب خروج از مکّه 188
- 2. وداع با کعبه 188
- نشانه قبولی حج 190
- هدیه سفر 192
- دعا در بازگشت 193
- پاداش حج 194
- خود آزمایی 196
- خلاصه درس 196
- هدفهای آموزشی 197
- درس هفدهم: حج کامل، برکات و دستاوردهای حج 197
- حج کامل 198
- اشاره 199
- 1. پاکی از گناه 199
- برکات حج 199
- 2. راهیابی به بهشت 201
- 3. نورانیت 201
- 4. دستیابی به خیر دنیا و آخرت 202
- 5. آرامش دل 203
- 6. همنشینی با پیامبران و صالحان 203
- 7. در امان بودن از عذاب 204
- 8. علوّ درجه در بهشت 205
- 9. استجابت دعا 205
- 10. پیشگیری از تنگدستی 206
- 12. پیشگیری از هلاکت 206
- 11. دستیابی به سلامتی 206
- 13. شفاعت پیامبر (ص) 207
- خودآزمایی 207
- خلاصه درس 207
احمد بن حنبل پیشوای حنبلیان، درباره آنان که بدون زاد و توشه به سفر می‌روند، گفت:
«من آن را دوست نمی‌دارم، این‌ها بر خوراکی‌های مردم توکل کرده‌اند.» (1)
صبر در برابر مشکلات
سفر غالباً با سختی و مشکلات همراه است، نظم زندگی به هم می‌خورد و دشواری‌های ناخواسته‌ای بر انسان تحمیل می‌شود، بهترین راه مقابله با این سختی‌ها، صبر و بردباری است.
امام صادق(ع) فرمود:
«إِذَا أَرَدْتَ الْحَجَّ ... وَ دَعِ الدُّنْیَا وَ الرَّاحَة». (2)
«هنگامی که اراده حج نمودی، دنیا و راحتی را رها کن ...»
محرم شدن و از محرمات احرام پرهیز کردن، در بین جمعیت انبوه حاجیان طواف کردن، حضور در صحرای عرفات، کوچ از عرفات به مشعر و در صحرای فاقد امکانات شبی را تا صبح به سر بردن، پیاده به سوی منا در میان آن جمعیت حرکت کردن و سپس رمی جمرات و سر تراشیدن و ... سختی‌هایی دارد که اگر حاجی عاشقانه هر یک از آن‌ها را انجام دهد، سختی‌ها به لذت روحی مبدّل خواهد شد.
در روایت دیگری امام صادق(ع) فرمود:
1- مغنی ابن قدامه، ج 3، ص 221.
2- مستدرک‌الوسائل، ج 10، ص 172.