- دیباچه 1
- مقدمه 3
- بخش اول: کلیات 5
- اشاره 5
- 1. معنای حج 6
- فصل اول: معنا و مفهوم حج و عمره 6
- 2. معنای عمره 6
- 3. تعریف حج تمتّع 7
- 4. محل احرام عمره تمتّع یکی از میقاتهای پنجگانه است، اما در عمره مفرده احرام از ادنی الحِلّ (نزدیکترین محل خارج از حرم) صحیح است. 8
- 2. در عمره مفرده، مرد بین انجام حلق و تقصیر مخیر است، اما در عمره تمتّع باید تقصیر نماید. (تقصیر، تعین دارد) 8
- 3. در عمره مفرده، طواف نساء و نماز طواف نساء واجب است. اما عمره تمتّع طواف نساء ندارد. 8
- 5. در عمره تمتّع، واجب است که عمره و حج، در یک سال انجام گردد، زیرا هر دو مرتبط و به هم پیوسته است. اما عمره مفرده، عملی مستقل است و ارتباطی با حج ندارد. «4» 8
- 1. عمره تمتّع باید در ماههای حج (شوال، ذیقعده و ذیحجه) انجام شود، اما عمره مفرده، اختصاص به ماههای حج ندارد و میتوان آن را در طول سال نیز انجام داد. 8
- فصل دوم: پیشینه تاریخی حج و مناسک آن 9
- 1. حج در سیره پیامبران 9
- الف) دیدگاه اول 11
- اشاره 11
- 2. پیشینه تاریخی وجوب حج 11
- ب) دیدگاه دوم 14
- اشاره 15
- 3. آغاز دوران تحریف در مناسک حج 15
- ابرهه و انتقال مناسک حج به یمن 18
- نوسازی کعبه توسط قریش 19
- حج رسول خدا (ص) 19
- 2. حجة البلاغ: پیامبر (ص) با استفاده از این فرصت طی مناسک حج بار دیگر کلیات پیام وحی را به گوش مسلمانان رساند و مهمترین و جامعترین، مسئله بشری را که رهبری و امامت است در عمل به نمایش گذاشت و با گفتار صریح، ابلاغ فرمود و در خطبه پایانی بارها فرمود: «الا هَل بَلَّغتُ؟» 24
- 4. حجة الاسلام: ابن سعد، در طبقات میگوید: ابن عباس، کراهت داشت نام حجةالوداع را بر حج رسول خدا بنهد و خود آن را حجة الاسلام نامید. «1» شاید اصرار وی از آن جهت بود که بزرگترین شاخص حج پیامبر (ص) آن بود که در طی مناسک حج، اسلام با تمام محتوایش به نمایش گزارده شد و در برابر حج شرک آلود جاهلی، حج صحیح ارائه گردید. «2» 24
- 3. حجة التّمام: در جریان این سفر الهی و مناسک توحیدی، این آیه نازل گردید: 24
- 1. حجة الوداع: به جهت آن که رسول خدا (ص) در جریان این حج با مردم وداع گفت و اشاره کرد که این فرصت تکرار نخواهد شد و مسلمانان، دیگر با حضور او، حج نخواهند کرد. 24
- الف) حج، میثاق مخصوص خداوند 25
- اشاره 25
- فصل سوم: اهمیت حج در اسلام 25
- 1. جایگاه حج از منظر قرآن 25
- ب) حج، دین الهی بر مردم 27
- ج) حج، آزمایش بزرگ الهی 28
- د) سراسر اعمال حج، شعائر الهی 31
- ه) حج، مرکز شهود آیات روشن حقّ 33
- و) حج، واجب همگانی و عمومی 34
- ز) کعبه مایه قوام انسانها 37
- اشاره 39
- 2. جایگاه حج از منظر روایات 39
- الف) برتری حج، بر اعمال دیگر 39
- ب) حج، جهاد مستضعفان 43
- ج) ثبوت کفر برای تارک حج 44
- 3. اهمّیت حج در سیره ائمه معصومین: 44
- اشاره 44
- ب) جایگاه حج در سیره امام حسن (ع) 45
- الف) جایگاه حج در سیره امام علی (ع) 45
- ج) جایگاه حج در سیره امام حسین (ع) 46
- د) جایگاه حج در سیره امام سجّاد (ع) 47
- و) جایگاه حج در سیره امام جواد (ع) 49
- ه) جایگاه حج در سیره امام باقر (ع) 49
- ز) حضور همه ساله امام زمان (عج) در حج 50
- اشاره 52
- بخش دوم: فلسفه حج 52
- فصل اول: فلسفه کلیات حج 53
- اشاره 53
- اشاره 55
- الف) کسب منافع دنیوی و اخروی 55
- 1. فلسفه حج در قرآن 55
- ب) یاد خدا 57
- اشاره 58
- 2. فلسفه حج در روایات 58
- ب) فلسفه حج در کلام امام صادق (ع) 59
- الف) فلسفه حج در کلام امام علی (ع) 59
- ج) فلسفه حج در بیان امام رضا (ع) 60
- 1. فلسفه احرام 62
- الف) احرام، لباس فروتنی و خشوع 62
- فصل دوم: فلسفه واجبات حج 62
- اشاره 62
- اشاره 62
- ب) احرام، لباس تکریم و احترام 63
- ج) لباس تحریم گناهان 64
- ه) یادآوری از مرگ و قیامت 65
- د) احرام، جایگزین قربانی 65
- 2. فلسفه تلبیه 65
- 3. فلسفه طواف 66
- اشاره 66
- الف) پاک شدن از گناهان 66
- ب) همسان شدن با فرشتگان 67
- 4. فلسفه هفت شوط طواف 69
- 5. فلسفه استلام حجر 70
- 6. فلسفه نماز طواف 70
- 7. فلسفه سعی 71
- الف) به پا داشتن ذکر خدا 71
- ب) ذلیل ساختن ستمگران 71
- اشاره 71
- ج) تجدید خاطره سعی هاجر در طلب آب 71
- 8. فلسفه هروله در سعی 72
- د) صفا بخشیدن به روح 72
- 9. فلسفه تقصیر 73
- 10. فلسفه نام گذاری عرفات 75
- اشاره 75
- 11. فلسفه وقوف به عرفات 76
- اشاره 76
- ز) علت، این است که این سرزمین بلند است و رفعت دارد، «لِعُلُوّها وَ ارتِفاعِها». «3» 76
- الف) خودشناسی 76
- ب) خداشناسی (حقیقتشناسی) 77
- د) یادآوری صحنه قیامت 78
- ج) پذیرش توبه بندگان 78
- 12. فلسفه وقوف به مشعرالحرام 79
- ه) زود گذر بودن دنیا 79
- اشاره 79
- الف) پاک شدن از گناهان 80
- ب) آشنایی قلبی با شعار تقوا 80
- د) کسب شعور و خودآگاهی لازم 81
- ج) اجازه ورود یافتن به حرم الهی 81
- ه) آمادگی لازم برای مبارزه با دشمن 82
- 13. فلسفه جمعآوری ریگها 82
- اشاره 83
- الف) راندن شیطان توسط حضرت ابراهیم (ع) 83
- 14. فلسفه رمی جمرات 83
- ج) تشبّه جستن به ابراهیم (ع) 84
- ب) راندن شیطان توسط رسول خدا (ص) 84
- ب) کسب مغفرت و آمرزش الهی 86
- الف) کمک به فقیران و بینوایان 86
- اشاره 86
- 15. فلسفه قربانی 86
- د) کشتن هوای نفس 87
- ج) تقرب به خدا و آزادی از جهنم 87
- ه) کسب تقوای الهی 88
- 16. فلسفه حَلق (تراشیدن) 89
- الف) نشانه بندگی 89
- اشاره 89
- و) پیروی از سنّت حضرت ابراهیم (ع) 89
- ب) پاک شدن از پلیدیها 90
- الف) بهره مندی از عنایت خداوند 91
- اشاره 91
- 17. فلسفه وقوف در منا 91
- ب) بیرون شدن از غفلت 92
- اشاره 93
- بخش سوم: ابعاد حج 93
- فصل اول: بعد معنوی حج 94
- 1. بعد عبادی حج 94
- اشاره 94
- 2. بعد اخلاقی حج 98
- اشاره 100
- الف) آگاهی عرفانی 100
- 3. بعد معرفتی حج 100
- ب) آگاهی اجتماعی 104
- ج) آگاهی تاریخی 106
- اشاره 108
- فصل دوم: بعد اقتصادی حج 108
- بررسی 110
- اشاره 115
- فصل سوم: بعد سیاسی حج 115
- 1. اثرات و دستاوردهای بعد سیاسی حج 117
- الف) تحکیم پایههای وحدت و تفاهم دینی 117
- اشاره 117
- ب) یادآوری نبرد همیشگی ایمان و کفر 119
- ج) ایجاد رعب و وحشت در دل دشمنان 121
- د) اعلام برائت از مشرکان 123
- 2. اعلام برائت در موسم حج 126
- اشاره 126
- الف) مواد قطعنامه برائت در سال نهم هجری 127
- ب) خطبه سیاسی رسول خدا (ص) در مراسم حج 128
- ج) بهرهبرداری سیاسی رسول خدا (ص) از عمرة القضا 131
- د) انتخاب سورههای سیاسی در نماز طواف توسط پیامبر (ص) 132
- ه) خطبه سیاسی امام حسین (ع) در منا 133
- اشاره 133
- جمع بندی 134
- اشاره 136
- فصل اول: آداب شایسته پیش از سفر حج 136
- اشاره 136
- بخش چهارم: آداب سفر حج 136
- 1. آمادگی 137
- 2. توبه 138
- 3. وصیت 140
- 4. اخلاص در نیت 142
- 5. شتاب در انجام امور سفر حج 144
- 6. تهیه زاد و توشه حلال 144
- 7. تهیه زاد و توشه کافی 148
- 8. پرداختن دین (حقوق النّاس) 151
- 10. تأمین مخارج زن و فرزند 153
- 9. پرداختن حقوق شرعی و الهی 153
- 11. خداحافظی با بستگان و دوستان 154
- 12. نتراشیدن موی سر 156
- 13. توکل و امید به عنایت خداوند 157
- 14. آموزش مناسک حج 158
- 15. غسل 161
- 16. صدقه دادن 161
- 1. یادآوری نعمتهای خداوند 163
- فصل دوم: آداب شایسته در سفر حج 163
- 2. دعا و ذکر درحال حرکت 164
- 3. جوانمردی در سفر 165
- 4. مواظبت بر اقامه نماز اوّل وقت 166
- 5. اقامه نماز در مساجد 167
- 6. خدمت به همراهان 168
- 9. حل مشکلات همراهان 169
- 9. رعایت اخلاق اسلامی 171
- 3. به بهترین نامی که دوست دارد او را صدا بزند. 171
- 8. گرامی داشتن همراهان 171
- 1. همیشه با روی خوش با او دیدار کند؛ 171
- 2. هرگاه در مجلس رو به روی او بنشیند، برایش جا باز کند؛ 171
- 10. سلام کردن به دیگران 174
- 11. واگذار نکردن کارهای خود به دیگران 176
- 12. همراه داشتن نیازمندیهای سفر 177
- 13. مراقبت از پول و وسایل همراه 178
- 14. ترک خصومت و درگیری 178
- 15. اذیت نکردن همراهان 179
- 16. شریک ساختن دیگران در ثواب حج 180
- 17. انجام طواف به نیابت از امامان (ع) 181
- فصل سوم: آداب شایسته پس از حج 183
- 2. وداع با خانه خدا 183
- اشاره 183
- 1. انجام عمره مفرده 183
- 3. شتاب در بازگشت 185
- 4. تهیه سوغاتی و هدیه 186
- 5. صدقه دادن 187
- 6. قصد بازگشت مجدّد 187
- 7. ختم به مدینه 188
- 9. ولیمه دادن 190
- 8. استقبال از حاجی 190
- اشاره 193
- بخش پنجم: پاداش حج 193
- اشاره 194
- الف) امام صادق (ع) فرمود: 194
- فصل اول: پاداش کلی حج 194
- 1. پاداش بی شمار 194
- 2. بخشایش تمام گناهان زائر 196
- 3. بخشایش گناهان خانواده و بستگان حاجی 198
- 4. ورود به بهشت 199
- 5. نورانی شدن حاجی 199
- فصل دوم: پاداش واجبات حج 200
- الف) آمرزش گناهان 200
- 1. پاداش طواف 200
- اشاره 200
- ب) برخورداری از پاداش عظیم 201
- ج) جلب رحمت الهی 202
- د) باز شدن درهای بهشت به روی طوافکننده 202
- اشاره 203
- الف) برخورداری از شفاعت ملائکه 203
- ب) بهرهمندی از ثواب حج پیاده 203
- 2. پاداش سعی 203
- اشاره 204
- الف) آمرزش گناهان 204
- ج) آمرزش گناهان 204
- 3. پاداش وقوف به عرفات 204
- ب) استجابت دعا 206
- ج) برخورداری از رحمت الهی 207
- 4. پاداش وقوف به مشعر 207
- 5. پاداش رمی جمرات 208
- 6. پاداش قربانی 209
- 7. پاداش حلق 210
دیباچه
الحَمدُ للهِ الَّذی جَعَلَ بَیْتَهُ مَثابَةً لِلنّاسِ وَ امْناً وَصلَّی اللهُ عَلی اشرَفِ خَلقِهِ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطّاهرینَ الَّذینَ اذهَبَ اللهُ عَنهُمُ الرِّجسَ وَطَهَّرهُم تَطهیراً
مراسم با شکوه حج از نظر اسلام دارای اهمّیت و جایگاه ویژهای است، به طوری که در میان واجبات الهی، هیچ چیز دیگری غیر از نماز با آن برابری نمیکند. در روایتی آمده است: «اما انَّهُ لَیسَ شَیءٌ افضَل مِنَ الحَجِّ الَّا الصَّلاةُ»؛ (1) «هیچ چیزی برتر از حج نیست، مگر نماز ...».
و نیز فرمودهاند: «مایَعدِلُهُ شَیءٌ»؛ (2) «هیچ چیزی با حج برابری نمیکند ...».
در حدیثی دیگر رسول خدا(ص) فرمود: «الحَجُّ المَبرُورُ لَیسَ لَهُ جَزاءٌ الَّا الجَنَّةُ»؛ (3) «حجی که مقبول خداوند واقع شود پاداش و اجر آن جز بهشت نمیباشد».
به هر حال اهمیت و جایگاه حج، در اسلام به قدری مهم و والاست که بالاترین و برترین جهاد قلمداد شده است. چنانکه پیامبر اکرم(ص) در این باره میفرماید: «افضَلُ الجِهادِ حَجٌّ مَبرُور»؛ (4) «برترین جهاد، حج صحیح و نیکوست».
در اهمیت و ارزش حج، همین بس که اگر کسی یکبار گرد خانه خدا طواف نماید، خداوند متعال هشت «در بهشت» را بر روی او میگشاید و میفرماید: از هر دری که خواستی وارد بهشت شو. چنانکه حدیثی از امام صادق(ع) در این باره آمده
1- وسایل الشیعه، محمد بن الحسن الحر العاملی، ج 8، ص 77.
2- همان.
3- صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل البخاری، ج 3، ص 18؛ نهج الفصاحة، علی اکبر میرزایی، ص 221.
4- صحیح البخاری، ج 2، ح 1420.