- دیباچه 1
- مقدمه 3
- فصل اول: دعوت 7
- اشاره 7
- زائران 10
- تبلور عشق 12
- تب و تاب زیارت 16
- شمارش معکوس 18
- پرواز 19
- حج دعوت است 23
- فصل دوم: میقات 25
- جده 25
- جحفه 27
- میقات 31
- آغاز ضیافت 33
- عمره تمتع 37
- فصل سوم: مکه (پیش از موسم) 37
- مکّه سرزمین وحی 41
- برنامههای مکه 47
- حجاج امسال 50
- فریاد برائت در مسجد الحرام 58
- جانبازان 60
- ایران در نگاه دیگران 64
- ایران در نگاه شیعیان سایر کشورها 68
- شب آخر 71
- فصل چهارم: مراسم حج 74
- به سوی عرفات 74
- عرفات 79
- صبح عرفات 89
- مسجد نمره 92
- مراسم برائت 94
- بهشت عرفه 106
- مشعر 117
- وادی محسِّر 125
- سرزمین آرزوها 127
- پیکار 129
- قربانی 132
- مبارزهای دیگر 136
- روز یازدهم 139
- مسجد خَیف 140
- چهرة دیگر منا 142
- روز دوازدهم 145
- تلفات حج 147
- مکّه 150
- عربستان 154
- فصل پنجم: جامعه عربستان 154
- عربستان امروز 155
- اشاره 159
- جامعه امروز عربستان 159
- 1. اعراب 160
- 2. خارجیها 161
- کتاب و مطبوعات 164
- دین و دولت 166
- پیشینه وهابیت 167
- حمله وهابیان به عتبات عالیات 169
- وهابیت معاصر 171
- کنترل دولت بر امور دینی 176
- شیعیان عربستان 178
- محدودیتهای مذهبی 181
- تخریب حرمها و مقابر 184
- محدودیتهای فرهنگی 188
- جایگاه شیعیان در حکومت 190
- دیگر فرقههای شیعی 191
- شیعیان مخفی 192
- سایر مذاهب 193
- وداع با شهر خدا 195
- اشاره 199
- فصل ششم: مدینه به سوی مدینه 199
- بینالحرمین و دعای کمیل 201
- بقیع 204
- مسجدالنبی (ص) 207
- ساختمان حرم 209
- شیعیان مدینه «نخاوله» 211
- باز هم حرم پیامبر و بقیع 216
- حجاج افغانی 223
- باز هم شیعه 225
- دشمنان وهابیت در کنار حرم 226
- شب مدینه 228
- وداع 230
بود، که وارد منا شدیم.
سرزمین آرزوها
سرانجام به سرزمینی که منتهای تمنیات بود، رسیدیم. اکنون منا (1) که در زیر نور طلایی و صبحگاهی میدرخشید، در برابرمان خودنمایی میکرد. سراسر منا پر بود از چادر و از گوشه و کنار، خیل جمعیت به طرف جمرات روان بودند. حاجیان در عرفات و مشعر با خدای خود حساب را صاف کرده بودند و اکنون با تمام وجود آمده بودند که آخرین اعمال خود را پیش از بازگشت از مشاعر انجام دهند.
اما این منا چیز دیگری است، برایم بسیار جالب بود. در حدیثی است که امام سجاد(ع) خطاب به شبلی، از وی میپرسد:
هنگامی که به منا رسیدی، به نیتها، آرزوها و تمنیات خود نایل آمدی و حاجتت برآورده شد؟ اگر چنین نباشد، به سرِّ حج آگاه نبودهای. پس دوباره باید حج بگزاری!
1- در وجه نامگذاری منا اختلاف است؛ برخی میگویند: هنگامیکه جبرئیل خواست از آدم 7 جدا شود، به وی گفت «تمَن»: از خدای خود چیزی بخواه؛ آدم گفت: «اتمنی الجنه» بهشت را آرزو دارم و به نقلی جبرئیل به حضرت ابراهیم 7 پیشنهادی کرد، او آرزو کرد که ای کاش به جای اسماعیل 7 خداوند قربانی شدن گوسفندی را بپذیرد. بنابراین، چون این دو ماجرا در همین سرزمین اتفاق افتاد، به آن منا گفتهاند؛ یعنی سرزمین تمنا و آرزوی آدم و ابراهیم 8.