- دیباچه 1
- مقدمه 3
- ١. حج، صحنه آموزش 5
- فصل اول: جایگاه حج 5
- ٢. ضرورت پرداختن به سیره بزرگان درباره حج 6
- ٣. نقش «زمان» حج در پرورش انسان 8
- 4. نقش «مکان» حج در پرورش انسان 10
- 5. نگاهی به دستاوردهای حج 12
- الف) دستاوردهای فردی 12
- اشاره 12
- اشاره 12
- یک - آمرزش گناهان و رهایی از دوزخ 13
- دو - فروتنی 14
- سه - آگاهی از ضعف ها و عیب ها و رهایی از خودخواهی 15
- پنج - روان درمانی حج 16
- چهار - نزدیکی به خدا 16
- ب) دستاوردهای اجتماعی 18
- اشاره 18
- یک - ایجاد و گسترش تفاهم و تبادل افکار 18
- دو - ایجاد و افزایش محبّت 19
- سه - چاره اندیشی برای رفع مشکلات جهان اسلام 20
- چهار - زمینۀ شکل دهی سازمان ملل اسلامی 21
- اشاره 22
- ج) دستاوردهای سیاسی 22
- یک - وحدت و همدلی 23
- دو - برائت از مشرکان 24
- سه - کسب اقتدار برای جامعه اسلامی 26
- د) دستاوردهای اقتصادی 27
- اشاره 27
- یک - نگاه اول 28
- دو - نگاه دوم 29
- 6. حج و مسئله استطاعت اخلاقی و روحی 31
- اشاره 34
- ١. مفهوم شناسی احرام 34
- فصل دوم: احرام 34
- ٢. احرام، فروپاشی امتیازهای ظاهری 35
- ٣. احرام و اخلاص 39
- 4. احرام و حرمت جدال 40
- 5. احرام، تمرین تلاش برای دستیابی به لذتی معنوی 43
- 6. احرام، فروپاشی شکوه جاذبه های دنیوی 44
- ٧. احرام، پوشیدن لباس بندگی 45
- ٨. احرام، فرصتی برای ریاضت 48
- ٩. احرام، تمرین ترک آزار و دشمنی 53
- ١٠. احرام، تمرین ساده زیستی 56
- ١١. احرام، نماد گسستن از وابستگی 58
- ١٢. احرام و حفظ حرمت حرم 62
- ١٣. احرام و درس عزتمندی و کرامت 64
- ١4. احرام حاضران و احرام غایبان 67
- ١5. احرام، جذبه پنهانی معبود 68
- ١6. لباس احرام یادآور کفن 70
- ١٧. تأثیر لباس بر روحیه انسان 73
- ١٨. احرام، آموزش پاسداشت حیوانات 74
- ١٩. احرام و آموزۀ پاسداشت نباتات 75
- اشاره 77
- فصل سوم: نیت 77
- ١. نیت، انجام کارها از روی آگاهی و آمادگی 77
- ٢. نیت، اخلاص و هجرت باطنی 80
- ٣. نیت، بانگ بیدارباش 83
- 4. انواع نیت و کمال آن 85
- اشاره 87
- فصل چهارم: تلبیه 87
- ١. حقیقت لبّیک 88
- ٢. شکوه لبیک 89
- ٣. لبیک راستین 90
- 4. لبیک عاشقانه 93
- 5. لبیک، ذکر هراس انگیز 97
- 6. لبیک، پاسخ به ندای حق 100
- ٧. لبیک بنده، بازتاب لبّیک خداوند 103
- ٨. لبیک، اجابت دعوت ابراهیم و همانندی با او 106
- ٩. لبیک، اقرار به توحید و نفی جاهلیت 109
- ١٠. تفاوت درجات تلبیه و لبیک گویان 112
- ١١. لبیک دائم 114
- فصل پنجم: کعبه 116
- اشاره 116
- ١. هندسه کعبه 118
- ٢. کعبه، عرش تنزّل یافته 120
- ٣. کعبه، نخستین پرستشگاه 124
- 4. کعبه، محترم نزد همه اقوام 126
- 5. کعبه، توحید مجسّم 128
- 6. کعبه، ایستاده بر خلوص 138
- ٧. کعبه، مدار پاکی و مطاف پاکان 140
- ٨. کعبه، خانه هدایت 144
- ٩. کعبه، ضامن تقویت و بقای دین 145
- ١٠. کعبه، کانون اتحاد 148
- ١١. کعبه، پیام آورِ به پا خاستن 150
- ١٢. کعبه، برای همه 156
- ١٣. کعبه، پناهگاه همگان 160
- اشاره 165
- ١4. کعبه، خانه آزادی و آزادگی 165
- نکته: وجوه نام گذاری کعبه به «بیت العتیق» 168
- ١5. حریم حرم، حرمت کعبه 169
- ١6. لذت «نخستین دیدار» 171
- ١٧. بازگشت و آمرزش خواهی در کنار کعبه 176
- ١٨. قبله ای فراتر از کعبه 181
- ١٩. حجر الاسود 182
- الف) اهمیت 182
- اشاره 182
- ب) فرود آمدن از بهشت 183
- ج) واسطه بیعت با خدا 185
- فصل ششم: طواف 189
- اشاره 189
- ١. چو یار ناز نماید شما نیاز کنید 190
- ٢. از قبله تا توحید 194
- ٣. هرکه خواهد، گو بیا! 200
- 4. طوافِ با حضور 202
- 5. طواف و بریدن از غیر خدا 204
- اشاره 209
- 6. طواف عاشقانه 209
- اشاره 213
- اشاره 213
- نکته، در کمیاب بودن طواف عاشقانه 213
- ٧. طواف خائفانه 214
- ٨. مغناطیس کعبه 215
- ٩. طواف، هماهنگی با ذرات آفرینش 218
- ١٠. در جست وجوی خداوندِ خانه 220
- ١١. طواف به امید آمرزش 232
- ١٢. طواف کعبه دل 236
- ١٣. طواف، همنشینی و اُنس با خداوند 245
- ١4. اگر چه دوست به چیزی نمی خرد ما را 246
- ١5. طواف، نشانه مِهر آفریدگار به بنده 247
- ١6. تنها به سوی پروردگار 250
- ١٧. طواف، همانندی اولیای الهی با فرشتگان 251
- ١٨. طواف، رهایی از «من» ، رسیدن به «ما» 256
- ١٩. آنان که لب از دعا فرو بستند 259
- ٢٠. طواف، درس مردم داری 262
- ٢١. طواف، آموزش نظم 264
- ٢٢. طواف نیابتی 265
- ٢٣. شکرانه طواف 266
- فصل هفتم: نماز پشت مقام ابراهیم 267
- اشاره 267
- ١. شکل گیری مقام ابراهیم 268
- ٢. مقام ابراهیم، نشانه ای الهی 270
- ٣. نماز در مقام ابراهیم (ع) 272
- 4. پا جای پای ابراهیم (ع) 274
- 5. رسیدن به مقام های ابراهیم (ع) 276
- 6. ایستاده، همچون ابراهیم 280
- ١. حج بی ولایت، حجی بی روح و پوسته ای بی مغز 283
- فصل هشتم: ولایت در حج 283
- اشاره 283
- ٢. اهمیت و جایگاه ولایت 287
- ٣. امامت، عنصر جاودانه در حج 292
- 4. عزت و حرمت کعبه در گرو ولایت 294
- 5. پیوند شئون حج با ولایت 297
- 6. خانه خدا، کعبه گِل؛ ولایت، کعبه دل 299
- ٧. اعلام ولایت درحج 300
- ٨. سیرت حیوانی منکران ولایت 301
- ٩. پرهیز از تکریم زائران بی بهره از ولایت 303
- ١٠. توسل به اهل بیت (علیهم السلام) یعنی توسل به واسطه های فیض 305
- ١١. ائمه معصومین (علیهم السلام) ، صراط مستقیم و نزدیک ترین راه رسیدن به خدا 305
- ١٢. ولایت، امانتی در دست ما 306
- ١٣. حج امام زمان (عج) و حکایت برخی دیدارها با آن حضرت 307
- ١4. تمسک به ولایت 310
- اشاره 313
- ١. نام های زمزم 313
- فصل نهم: زمزم 313
- ٢. داستان پیدایش زمزم 314
- ٣. شهرت دیرینه آب زمزم و سنت دیرینه تبرک و استشفا جستن از آن 314
- اشاره 317
- 4. نوشیدن آب زمزم و بخشش گناهان 317
- اشاره 318
- آب زمزم، درمان دردها 318
- نکته: تحلیلی از شفابخشی زمزم 318
- اشاره 324
- فصل دهم: سعی 324
- ١. سعی، از شعائر الهی 324
- ٢. سعی، یعنی اخلاص ورزیدن و شتاب در اجابت دعوت خدا و رسیدن به آفریدگار 335
- ٣. سعی، یعنی توجه به سبب در کنار توجه به مسبب 336
- 4. ادب سعی: توکل بر خدا 339
- 5. «سعی» ، یعنی توجه به دنیا در کنار آخرت گرایی 343
- 6. سعی، تمرین، تلاش و مسئولیت پذیری 343
- ٧. سعی، تردد بین خوف و رجا 344
- ٨. «سعی» و تلاش برای رسیدن به کمال و تهذیب نفس و تصفیه جان 346
- ٩. سعی و نیل به محبوب، صفا و مروت 350
- ١٠. آغاز سعی از صفا و حکمت آن 351
- ١١. از سعی بین صفا و مروه تا سعی در همه عمر 352
- ١٢. حکمت هفت گانه بودن سعی 353
- اشاره 355
- ١٣. هروله و شکستن تکبر و رویش فروتنی 355
- نکته: هروله خدا به سوی بنده خویش 358
- فصل یازدهم: حلق و تقصیر 360
- اشاره 360
- ١. حلق و وانهادن کامل جاذبه های مادی 360
- ٣. تقصیر یعنی همواره خود را مقصر بدان 362
- ٢. تقصیر یا اجازه بازگشت به زندگی عادی اما همراه با رنگ الهی 362
- ١. مفهوم شناسی عرفات 366
- اشاره 366
- فصل دوازدهم: وقوف در عرفات 366
- ٢. عرفات سرزمین معرفت 368
- ٣. مروری بر اسرار وقوف در عرفه از زبان آیت الله جوادی آملی 373
- 4. عرفات، سرزمین وانهادن امتیازجویی ها و امتیازخواهی ها 376
- 5. عرفات، سرزمین اشک 378
- 6. عرفات، سرزمین دعا 382
- الف) اهمیت دعا 382
- ب) دعا در سرزمین عرفات 386
- ج) دعای عرفه در عرفات 390
- ٧. عرفات، سرزمین امید و گمان نیک به خدا 395
- اشاره 395
- نکته 400
- ٨. عرفات و شکوه دعای دسته جمعی 402
- ٩. دعا برای دیگران در سرزمین عرفه 403
- ١٠. صحرای عرفات، یادآور صحرای قیامت 405
- ١١. تجلی خدا در روز عرفه 406
- ١٢. عرفات و تمرین زهدپیشگی 408
- ١٣. یار در عرفات 409
- اشاره 412
- فصل سیزدهم: وقوف در مشعر 412
- ١. شکوه شب مشعر 416
- ٢. شب مشعر، فرصتی برای تفکّر 423
- ٣. مشعر و رسیدن به شعور 426
- 4. شمیم رحمت در سرزمین مشعر 429
- 5. برگرفتن توشه تقوا در سرزمین مشعر 430
- اشاره 434
- ١. تاریخچه رمی 434
- فصل چهاردهم: رمی جمرات 434
- ٢. رمی جمرات یعنی رمی شیطان نفس و شیطان جنّ (ابلیس) 436
- ٣. چرایی رمی سه گانه 442
- 4. رمی جمرات، نماد «تبرّی» (دافعه) در کنار «تولّی» (جاذبه) 443
- 5. رمی جمرات، نماد همانند سازی خویش با حضرت ابراهیم (ع) 445
- 6. رمی و زنده نگه داشتن روح فداکاری 446
- ٧. رمی و تمرین انقیاد در بندگی 447
- اشاره 448
- فصل پانزدهم: قربانی 448
- ١. قربانی، از شعائر الهی 449
- ٢. قربانی، نماد ایثار و فداکاری 452
- ٣. قربانی، نماد ذبح نفس اماره 454
- 4. قربانی، نماد تسلیم و رضا در برابر رنج ها و بلاهای دوست 456
- 5. قربانی و تعبّد محض و بی چون و چرا 458
- 6. قربانی و ذبح شخصیت دروغین و نشاندن شخصیت راستین به جای آن 463
- ٧. منا سرزمین رسیدن به آرزوها 464
- ٨. نگرشی عرفانی به حیوان قربانی (توجه به فناپذیری حیوان قربانی شده) 465
- ٩. قربانی و آموزه «مرگ اختیاری» و رسیدن به حیات ابدی 466
- ١٠. جنبه اجتماعی قربانی در منا 470
- ١١. هم مسجد و هم مسلخ 471
- ١٢. نگاهی به منافع اقتصادی قربانی 472
- ١٣. چرایی عید بودن روز قربان 473
- ١4. یاد خدا در سرزمین منا 474
- اشاره 474
- حسن ختام 476
- کتابنامه 477
دام سردمداران ضلالت است. با پذیرش رهبری آنان از اسلام جز شعاری بی روح باقی نمی ماند و حج ابزاری می شود برای فریب مردم و به بند کشیدن آنها.
از همین جا می توان دریافت که چرا روایات اهل بیت (علیهم السلام) کمال حج را به لقای امام (ع) می داند؟ پاسخ به این پرسش، با توجه به جایگاه امامت و ولایت در دین، دشوار نیست و نیازی به توضیح ندارد. در حقیقت دیدار امام (ع) پس از حج، مهر تأییدی بر مناسک و قبولی آن است. (1)
علامه طباطبایی (رحمه الله) دراین باره می نویسند:
باری، چنان که ظاهر شریعت، حامی و مبینی دارد، باطن شریعت نیز، که مرحله حیات معنوی انسان و مقامات قرب و ولایت است، حامل، حافظ و قافله سالاری لازم دارد، و چنان که در محاذات سازمان ظاهری شریعت، سازمانی باطنی وجود دارد، در محاذات مقام پیشوایی ظاهر نیز، مقام پیشوایی باطن قرار دارد. خداوند [عزّ اسمه] در هر عصری، یک فرد از افراد را با یک تأیید مخصوصی، برمی گزیند و بر این مقام که مقام کمال انسانی است، هدایت فرموده و به واسطه وی دیگران را به درجات مختلف این مقام، راهبری می نماید. امام است که حقیقت پس پرده غیبت برای وی بدون واسطه و تنها با تأیید الهی مکشوف است، و درجات قرب ولایت را خود، سیر نموده است و دیگران را با استعدادهای مختلفی که به دست آورده اند، به مقامات مختلف کمالی خود هدایت می کند. (2)
٢. اهمیت و جایگاه ولایت
از سخنان بزرگان استفاده می شود که کعبه مکان امنی برای همه انسان هاست، اما اگر انسانی دشمن ولایت باشد، کعبه برای او را امانی نخواهد داشت و زمینه را برای
1- ابعاد سیاسی و اجتماعی حج، محمدتقی رهبر، صص64، 65، 6٧، 6٨، ٧٠، ٧٢.
2- رسالت تشیع در دنیای امروز، سید محمد حسین طباطبایی، صص١٠4 و ١٠5.