- دیباچه 1
- مقدمه 3
- فصل اول: جایگاه حج 5
- ١. حج، صحنه آموزش 5
- ٢. ضرورت پرداختن به سیره بزرگان درباره حج 6
- ٣. نقش «زمان» حج در پرورش انسان 8
- 4. نقش «مکان» حج در پرورش انسان 10
- 5. نگاهی به دستاوردهای حج 12
- الف) دستاوردهای فردی 12
- اشاره 12
- اشاره 12
- یک - آمرزش گناهان و رهایی از دوزخ 13
- دو - فروتنی 14
- سه - آگاهی از ضعف ها و عیب ها و رهایی از خودخواهی 15
- پنج - روان درمانی حج 16
- چهار - نزدیکی به خدا 16
- یک - ایجاد و گسترش تفاهم و تبادل افکار 18
- اشاره 18
- ب) دستاوردهای اجتماعی 18
- دو - ایجاد و افزایش محبّت 19
- سه - چاره اندیشی برای رفع مشکلات جهان اسلام 20
- چهار - زمینۀ شکل دهی سازمان ملل اسلامی 21
- اشاره 22
- ج) دستاوردهای سیاسی 22
- یک - وحدت و همدلی 23
- دو - برائت از مشرکان 24
- سه - کسب اقتدار برای جامعه اسلامی 26
- د) دستاوردهای اقتصادی 27
- اشاره 27
- یک - نگاه اول 28
- دو - نگاه دوم 29
- 6. حج و مسئله استطاعت اخلاقی و روحی 31
- اشاره 34
- ١. مفهوم شناسی احرام 34
- فصل دوم: احرام 34
- ٢. احرام، فروپاشی امتیازهای ظاهری 35
- ٣. احرام و اخلاص 39
- 4. احرام و حرمت جدال 40
- 5. احرام، تمرین تلاش برای دستیابی به لذتی معنوی 43
- 6. احرام، فروپاشی شکوه جاذبه های دنیوی 44
- ٧. احرام، پوشیدن لباس بندگی 45
- ٨. احرام، فرصتی برای ریاضت 48
- ٩. احرام، تمرین ترک آزار و دشمنی 53
- ١٠. احرام، تمرین ساده زیستی 56
- ١١. احرام، نماد گسستن از وابستگی 58
- ١٢. احرام و حفظ حرمت حرم 62
- ١٣. احرام و درس عزتمندی و کرامت 64
- ١4. احرام حاضران و احرام غایبان 67
- ١5. احرام، جذبه پنهانی معبود 68
- ١6. لباس احرام یادآور کفن 70
- ١٧. تأثیر لباس بر روحیه انسان 73
- ١٨. احرام، آموزش پاسداشت حیوانات 74
- ١٩. احرام و آموزۀ پاسداشت نباتات 75
- فصل سوم: نیت 77
- اشاره 77
- ١. نیت، انجام کارها از روی آگاهی و آمادگی 77
- ٢. نیت، اخلاص و هجرت باطنی 80
- ٣. نیت، بانگ بیدارباش 83
- 4. انواع نیت و کمال آن 85
- اشاره 87
- فصل چهارم: تلبیه 87
- ١. حقیقت لبّیک 88
- ٢. شکوه لبیک 89
- ٣. لبیک راستین 90
- 4. لبیک عاشقانه 93
- 5. لبیک، ذکر هراس انگیز 97
- 6. لبیک، پاسخ به ندای حق 100
- ٧. لبیک بنده، بازتاب لبّیک خداوند 103
- ٨. لبیک، اجابت دعوت ابراهیم و همانندی با او 106
- ٩. لبیک، اقرار به توحید و نفی جاهلیت 109
- ١٠. تفاوت درجات تلبیه و لبیک گویان 112
- ١١. لبیک دائم 114
- اشاره 116
- فصل پنجم: کعبه 116
- ١. هندسه کعبه 118
- ٢. کعبه، عرش تنزّل یافته 120
- ٣. کعبه، نخستین پرستشگاه 124
- 4. کعبه، محترم نزد همه اقوام 126
- 5. کعبه، توحید مجسّم 128
- 6. کعبه، ایستاده بر خلوص 138
- ٧. کعبه، مدار پاکی و مطاف پاکان 140
- ٨. کعبه، خانه هدایت 144
- ٩. کعبه، ضامن تقویت و بقای دین 145
- ١٠. کعبه، کانون اتحاد 148
- ١١. کعبه، پیام آورِ به پا خاستن 150
- ١٢. کعبه، برای همه 156
- ١٣. کعبه، پناهگاه همگان 160
- اشاره 165
- ١4. کعبه، خانه آزادی و آزادگی 165
- نکته: وجوه نام گذاری کعبه به «بیت العتیق» 168
- ١5. حریم حرم، حرمت کعبه 169
- ١6. لذت «نخستین دیدار» 171
- ١٧. بازگشت و آمرزش خواهی در کنار کعبه 176
- ١٨. قبله ای فراتر از کعبه 181
- ١٩. حجر الاسود 182
- الف) اهمیت 182
- اشاره 182
- ب) فرود آمدن از بهشت 183
- ج) واسطه بیعت با خدا 185
- فصل ششم: طواف 189
- اشاره 189
- ١. چو یار ناز نماید شما نیاز کنید 190
- ٢. از قبله تا توحید 194
- ٣. هرکه خواهد، گو بیا! 200
- 4. طوافِ با حضور 202
- 5. طواف و بریدن از غیر خدا 204
- 6. طواف عاشقانه 209
- اشاره 209
- اشاره 213
- اشاره 213
- نکته، در کمیاب بودن طواف عاشقانه 213
- ٧. طواف خائفانه 214
- ٨. مغناطیس کعبه 215
- ٩. طواف، هماهنگی با ذرات آفرینش 218
- ١٠. در جست وجوی خداوندِ خانه 220
- ١١. طواف به امید آمرزش 232
- ١٢. طواف کعبه دل 236
- ١٣. طواف، همنشینی و اُنس با خداوند 245
- ١4. اگر چه دوست به چیزی نمی خرد ما را 246
- ١5. طواف، نشانه مِهر آفریدگار به بنده 247
- ١6. تنها به سوی پروردگار 250
- ١٧. طواف، همانندی اولیای الهی با فرشتگان 251
- ١٨. طواف، رهایی از «من» ، رسیدن به «ما» 256
- ١٩. آنان که لب از دعا فرو بستند 259
- ٢٠. طواف، درس مردم داری 262
- ٢١. طواف، آموزش نظم 264
- ٢٢. طواف نیابتی 265
- ٢٣. شکرانه طواف 266
- فصل هفتم: نماز پشت مقام ابراهیم 267
- اشاره 267
- ١. شکل گیری مقام ابراهیم 268
- ٢. مقام ابراهیم، نشانه ای الهی 270
- ٣. نماز در مقام ابراهیم (ع) 272
- 4. پا جای پای ابراهیم (ع) 274
- 5. رسیدن به مقام های ابراهیم (ع) 276
- 6. ایستاده، همچون ابراهیم 280
- ١. حج بی ولایت، حجی بی روح و پوسته ای بی مغز 283
- فصل هشتم: ولایت در حج 283
- اشاره 283
- ٢. اهمیت و جایگاه ولایت 287
- ٣. امامت، عنصر جاودانه در حج 292
- 4. عزت و حرمت کعبه در گرو ولایت 294
- 5. پیوند شئون حج با ولایت 297
- 6. خانه خدا، کعبه گِل؛ ولایت، کعبه دل 299
- ٧. اعلام ولایت درحج 300
- ٨. سیرت حیوانی منکران ولایت 301
- ٩. پرهیز از تکریم زائران بی بهره از ولایت 303
- ١٠. توسل به اهل بیت (علیهم السلام) یعنی توسل به واسطه های فیض 305
- ١١. ائمه معصومین (علیهم السلام) ، صراط مستقیم و نزدیک ترین راه رسیدن به خدا 305
- ١٢. ولایت، امانتی در دست ما 306
- ١٣. حج امام زمان (عج) و حکایت برخی دیدارها با آن حضرت 307
- ١4. تمسک به ولایت 310
- اشاره 313
- فصل نهم: زمزم 313
- ١. نام های زمزم 313
- ٢. داستان پیدایش زمزم 314
- ٣. شهرت دیرینه آب زمزم و سنت دیرینه تبرک و استشفا جستن از آن 314
- اشاره 317
- 4. نوشیدن آب زمزم و بخشش گناهان 317
- اشاره 318
- نکته: تحلیلی از شفابخشی زمزم 318
- آب زمزم، درمان دردها 318
- اشاره 324
- فصل دهم: سعی 324
- ١. سعی، از شعائر الهی 324
- ٢. سعی، یعنی اخلاص ورزیدن و شتاب در اجابت دعوت خدا و رسیدن به آفریدگار 335
- ٣. سعی، یعنی توجه به سبب در کنار توجه به مسبب 336
- 4. ادب سعی: توکل بر خدا 339
- 6. سعی، تمرین، تلاش و مسئولیت پذیری 343
- 5. «سعی» ، یعنی توجه به دنیا در کنار آخرت گرایی 343
- ٧. سعی، تردد بین خوف و رجا 344
- ٨. «سعی» و تلاش برای رسیدن به کمال و تهذیب نفس و تصفیه جان 346
- ٩. سعی و نیل به محبوب، صفا و مروت 350
- ١٠. آغاز سعی از صفا و حکمت آن 351
- ١١. از سعی بین صفا و مروه تا سعی در همه عمر 352
- ١٢. حکمت هفت گانه بودن سعی 353
- ١٣. هروله و شکستن تکبر و رویش فروتنی 355
- اشاره 355
- نکته: هروله خدا به سوی بنده خویش 358
- فصل یازدهم: حلق و تقصیر 360
- اشاره 360
- ١. حلق و وانهادن کامل جاذبه های مادی 360
- ٢. تقصیر یا اجازه بازگشت به زندگی عادی اما همراه با رنگ الهی 362
- ٣. تقصیر یعنی همواره خود را مقصر بدان 362
- ١. مفهوم شناسی عرفات 366
- اشاره 366
- فصل دوازدهم: وقوف در عرفات 366
- ٢. عرفات سرزمین معرفت 368
- ٣. مروری بر اسرار وقوف در عرفه از زبان آیت الله جوادی آملی 373
- 4. عرفات، سرزمین وانهادن امتیازجویی ها و امتیازخواهی ها 376
- 5. عرفات، سرزمین اشک 378
- 6. عرفات، سرزمین دعا 382
- الف) اهمیت دعا 382
- ب) دعا در سرزمین عرفات 386
- ج) دعای عرفه در عرفات 390
- اشاره 395
- ٧. عرفات، سرزمین امید و گمان نیک به خدا 395
- نکته 400
- ٨. عرفات و شکوه دعای دسته جمعی 402
- ٩. دعا برای دیگران در سرزمین عرفه 403
- ١٠. صحرای عرفات، یادآور صحرای قیامت 405
- ١١. تجلی خدا در روز عرفه 406
- ١٢. عرفات و تمرین زهدپیشگی 408
- ١٣. یار در عرفات 409
- فصل سیزدهم: وقوف در مشعر 412
- اشاره 412
- ١. شکوه شب مشعر 416
- ٢. شب مشعر، فرصتی برای تفکّر 423
- ٣. مشعر و رسیدن به شعور 426
- 4. شمیم رحمت در سرزمین مشعر 429
- 5. برگرفتن توشه تقوا در سرزمین مشعر 430
- اشاره 434
- ١. تاریخچه رمی 434
- فصل چهاردهم: رمی جمرات 434
- ٢. رمی جمرات یعنی رمی شیطان نفس و شیطان جنّ (ابلیس) 436
- ٣. چرایی رمی سه گانه 442
- 4. رمی جمرات، نماد «تبرّی» (دافعه) در کنار «تولّی» (جاذبه) 443
- 5. رمی جمرات، نماد همانند سازی خویش با حضرت ابراهیم (ع) 445
- 6. رمی و زنده نگه داشتن روح فداکاری 446
- ٧. رمی و تمرین انقیاد در بندگی 447
- فصل پانزدهم: قربانی 448
- اشاره 448
- ١. قربانی، از شعائر الهی 449
- ٢. قربانی، نماد ایثار و فداکاری 452
- ٣. قربانی، نماد ذبح نفس اماره 454
- 4. قربانی، نماد تسلیم و رضا در برابر رنج ها و بلاهای دوست 456
- 5. قربانی و تعبّد محض و بی چون و چرا 458
- 6. قربانی و ذبح شخصیت دروغین و نشاندن شخصیت راستین به جای آن 463
- ٧. منا سرزمین رسیدن به آرزوها 464
- ٨. نگرشی عرفانی به حیوان قربانی (توجه به فناپذیری حیوان قربانی شده) 465
- ٩. قربانی و آموزه «مرگ اختیاری» و رسیدن به حیات ابدی 466
- ١٠. جنبه اجتماعی قربانی در منا 470
- ١١. هم مسجد و هم مسلخ 471
- ١٢. نگاهی به منافع اقتصادی قربانی 472
- ١٣. چرایی عید بودن روز قربان 473
- ١4. یاد خدا در سرزمین منا 474
- اشاره 474
- حسن ختام 476
- کتابنامه 477
غیر مرتبط با یکدیگر را که نه یک نژاد دارند و نه یک زبان و نه یک حکومت و نه یک ملیت، در یک سرزمین با آمادگی روحی فوق العاده ای جمع کرده است. اجتماع قطعاً بی نظیری است؛ اجتماعی که از لحاظ کمیت، کم نظیر و شاید بی نظیر است. و اما از لحاظ کیفیت قطعاً بی نظیر است؛ زیرا اولاً طبیعی است که هیچ زوری پشت سر آن نیست، اجتماعی که براساس مطامع نیست، بلکه مطامع را پشت سر گذاشته اند، اجتماعی که در آن انگیزه جنسی یا تفریح و تفنن وجود ندارد، حداکثر این است که اخیراً از رنج آن کاسته اند، اجتماعی که لااقل موقتاً تفاخرات و منیت ها را کنار گذاشته اند، همه با یک نوع فکر و یک نوع لباس و یک نوع عمل و در یک راه، قدم برمی دارند. تا اینجا را اسلام و حج انجام داده است، از آن به بعد، یعنی استفاده از این اجتماع عظیم خالص، با ماست. (1)
٢. ضرورت پرداختن به سیره بزرگان درباره حج
سیره و سخن عارفان و عالمان، از مؤلفه های فرهنگی اثرگذار در جامعه اسلامی است که توجه به آن، در مسیر رشد و بالندگی و تعالی معنوی و علمی کشور گره گشاست و نقش مهمی در دمیده شدن حیات طیبه در کالبد جامعه دارد. قرآن کریم به این مؤلفه فرهنگی اثربخش اهتمام ویژه ای ورزیده و در بسیاری از آیات، با بازگویی سخن و سیره انسان های بزرگ، یکی از اصل های کلیدی تربیت و پرورش را که همان الگوگرفتن از این بزرگان است به دست انسان سپرده است. از این رهگذر، یکی از شیوه های تعالی بخشیدن به سفر ملکوتی حج، اهتمام به شیوه دین ورزی عارفان و عالمان دراین باره و پرداختن و عمل به آنهاست.
1- حج، مرتضی مطهری، صص ٧٨ و ٧٩.