امیر المؤمنین اسوه وحدت صفحه 173

دیگر بود.آری،در حقیقت برای آن حضرت،یک فریضه دینی بود تا در شورا حاضر شود و حق خود را نسبت به خلافت به ایشان یادآوری کند دیگر این که اهل بیت (ع) کان حکمت اند ووسیله امان برای مردم زمین و برای هر کسی که خواستار نجات است،انگیزه نجاتند.این ها مضامین سخنان پیامبری است که به مسلمانان اعلام کرد،پیروی کتاب خدا و عترت پیامبر (ص) وسیله ایمنی امت از گمراهی است و هم این که اهل بیت او بسان کشتی نوحند،هر کس سوار آن کشتی شد نجات یافت و هر که از آن رو گرداند غرق شد.علی (ع) می بایست به ایشان یادآور شود که خلافت حق اهل بیت است و ایشان نباید هرگز شمشیر بکشند و به خاطر او بجنگند.پیامبر (ص) به امت وصیت کرده است تا رهبری را به اهل بیت او بسپارند اما به اهل بیتش وصیت نکرده است تا به دلیل سپردن این رهبری به ایشان،به دست امت،به زور و جبر متوسل شوند.

تاریخ متذکر است که علی (ع) به اعضای شورا بیش از اینها گفت،او به ایشان یادآوری کرد: «شما را به خدا آیا پیامبر خدا،در میان شما کسی را جز من،برادر خود قرار داد؟»گفتند: خیر-آیا در میان شما کسی جز من بوده است که پیامبر (ص) درباره او فرمود:هر کس را من صاحب اختیارم،پس این علی صاحب اختیار اوست؟آنان گفتند:خیر.آیا در میان شما کسی جز من است که پیامبر خدا (ص) درباره اش فرمود:تو نسبت به من به منزله هارون هستی نسبت به موسی جز این که پس از من پیامبری وجود ندارد؟گفتند:خیر.آیا در میان شما کسی هست که سوره برائت بر او سپرده شد و پیامبر خدا (ص) فرمود کسی از جانب

من ادای امانت نمی کند جز خودم و یا مردی غیر من اما به منزله خودم؟گفتند:خیر.آیا نمی دانید که اصحاب پیامبر خدا (ص) در تنگنای رزم،در چندین مورد،از پیامبر فرار کردند و من هرگز فرار نکردم؟ ...گفتند:بلی (21) .

اینها و بیش از اینها گفت و آنان نیز همه را می دانستند و لیکن عواطفشان با آن چه می دانستند هماهنگی نداشت.

(9) تا حدی امام (ع) کوشش کرد تا اهل شورا را از مواجه شدن در طریقی که او بابصیرت خود می دید (یا صحیح تر بگوییم به وسیله آگاهی که از طریق پیامبر (ص) داشت) که مسلمانان را به جانب آشوب سوق خواهد داد،باز دارد.او آمد تا بر آینده مسلمانان برای مدتی دراز حکومت کند.و لیکن شنوندگان را امکان اوج گرفتن تا آن سطح که چنان موقع خطیری را درک کنند نبود.هر کدام از آنان عقیده داشت که تسلیم خلافت به علی (ع) با تمایلات قریش و با تمایلات خاص ایشان سازگار نیست،زیرا رسیدن علی (ع) به خلافت به معنی نابودی آرمانهای ایشان در دستیابی به خلافت در آینده بود.بازگشت خلافت به اهل بیت پیامبر (ص) به معنی بقای آن در میان ایشان بود به دلیل بزرگواری بی مانند و طهارتی که قرآن برای ایشان گواهی داده است.از طرفی،عبد الرحمان می دید که با دادن خلافت به عثمان، پس از مرگ او،دستیابی به آن را آسان می کند.او خود انتظار ماندن پس از عثمان را داشت زیرا عثمان در آن روز کهنسال بود.و لیکن عبد الرحمان پیش از عثمان مرد،و اگر هم زنده بود به خلافت نمی رسید.راستی این صحابی مشهور از حقیقتی ناپنهان بی خبر بود و آن حقیقت این بود که خلافت عثمان،زمینه مناسبی بود تا معاویه،پیش از هر

کس دیگری به آن دسترسی پیدا کند.

حقیقت مطلب این است که اعضای شورا-علی رغم تمام آنچه که پیامبر (ص) در شان علی (ع) فرموده است-از ارتکاب هیچ خلافی در فاصله انداختن بین علی (ع) و خلافت خودداری نمی کردند.

چرا در آن مورد از ارتکاب گناه اجتناب کنند،در حالی که ابو بکر و عمر را دیده بودند،که با همه جلالت قدر و مقام بلند در دیانت و تقوا،بر علی پیشی گرفته،در آن مورد اجتناب از خلاف نکردند طبیعی بود که بقیه صحابه از گروه قریش بر همان راه و روش حرکت کنند.اگر باز گرداندن خلافت پس از وفات پیامبر (ص) از علی (ع) یک امر غیر منتظره بود،پس باز گرداندن آن به علی (ع) بعد از دو خلیفه نیز دور از انتظار به شمار می رفت.صحابی بزرگ،عمر، در رساندن عثمان به خلافت،عمل شگفت آوری نمی دید.و چه بسا در آن عمل وفاداری و باز پس دادن احسانی را می دید که از عثمان نزد خود داشت.البته خواننده به خاطر دارد که عثمان نویسنده وصیتنامه ابو بکر درباره تعیین عمر به خلافت بود.هنگامی که ابو بکر-پیش از ذکر نام عمر-بی هوش شد و عثمان ترسید که خلیفه از حالت بی هوشی برنگردد،برای طرفداری،نام عمر را اضافه کرد.

طبقه جدید

(10) اگر رویدادهای پیش از شورا بر رشد طبقات جدیدی از جمله اشرافیت قریش و اشرافیت طبقه ای که در مقرری از بیت المال برتری داده شد و پیدایی اشرافیت بنی امیه، کمک کرد،شورا نیز طبقه جدیدی اضافه کرد که همان طبقه اعضای شورا باشد.براستی که اعضای شورا،برجسته ترین اصحاب شدند و هر کدام از ایشان شایستگیهای فراوانی برای خلافت در خود می دیدند.و چرا نبینند؟عمر،با نفوذترین و مؤثرترین خلیفه،آنان را نامزد چنین شایستگیهایی