امیر المؤمنین اسوه وحدت صفحه 280

این شورشگران و تمام مسلمانانی که با ایشان همعقیده بودند با امام (ع) بیعت کردند.این مخالفان سرسخت حکومت،با دیدگاه امام (ع) نسبت به عدالت اسلامی و سیاست مالیش، موافق بودند.و بیعت آنها با امام (ع) بر اساس عمل به کتاب خدا و سنت پیامبر (ص) بود،و امام هم جز بر این اساس بیعت را پذیرا نبوده است.اینان مسلمانان شایسته بودند.و هم ایشان یاوران حق و نمایندگان جبهه اصلاح طلب در جهان اسلام بودند.پس اگر امام (ع) می خواست از مبدا و آنچه که مقتضی طبع او بود،یعنی علاقه شدید به عدالت،دست بردارد و از سیاست راضی کردن دیگران و جلب دوستی افراد به وسیله پول پیروی کند-که هرگز چنان کاری را نمی کرد-بهره سیاسی از آن نمی برد.بلکه اگر آن کار را کرده بود،جبهه امام در همان آغاز خلافتش،از هم می پاشید و یاران او موضعی همچون موضعگیریشان در مورد عثمان

نسبت به او می گرفتند.تاریخ به ما می گوید که مالک اشتر-علی رغم ایمان زیاد و اخلاص بی نظیرش نسبت به امام-موقعی که امام عبد الله بن عباس را استاندار بصره،و برادرش را والی یمن کرد،عرض کرد:«برای چه دیروز آن پیرمرد را به قتل رساندیم؟»مقصودش از آن حرف این بود که نهضتی که عثمان را از پای در آورد ناشی از امتیاز دادن او به خویشاوندانش بود.پس اگر امام (ع) قصد خریدن محبت سران قبایل با پول مسلمانان را داشت،موضعگیری اشتر و امثال او چگونه می بود؟

بیشتر کسانی که پس از جنگ صفین به مخالفت با او برخاستند از طالبان مال و سودجویان نبودند.زیرا خوارج که بعد از جنگ صفین با او مخالفت کردند نه تنها مبراترین افراد از پول پرستی بودند،بلکه در فاصله گیری از مادیات افراط می کردند.آنان دشمنان سیاست مسامحه کاری و سازش و راضی کردن اشخاص بودند،و همین افراط آنها بود که ایشان را به جنگ و مبارزه با امام (ع) کشاند.

طبیعی است که میان پیروان امام (ع) مردان منافقی همچون اشعث نیز پیدا می شدند.و لیکن وجود او دلیل نمی شود که کناره گیری ایشان از امام و تبانی با دشمن بر ضد امام (ع) نتیجه پول پرستی آنها بوده است.و نیز دلیل آن نیست که امام (ع) می توانسته است،با بخششهایی آنها را بخرد.پس حقیقت مطلب این است که گروهی از آنها از امام ناراضی بودند و بر ضد او کار می کردند،نه به خاطر مال و یا مقام،بلکه به سبب گرایش باطنی آنها به دشمن امام (ع) .بطور مثال ابو موسی اشعری را در نظر بگیریم که امام (ع) او را استاندار کوفه-بزرگترین شهر اسلامی-کرده بود،و کسی بود که اگر با

امام همکاری می کرد،و از او پیروی می کرد،می توانست مقام خود را در تمام مدت خلافت امام (ع) حفظ کند.و لیکن او راه مخالفت با امام (ع) و تحریک مردم بر یاری نکردن امام (ع) را انتخاب کرد،با علم به این که آن کار برای مقامش خطرناک است.آن کار برای خاطر مال یا مقام نبود بلکه تنها به خاطر آن بود که گرایش قلبی او به سوی دشمنان امام (ع) بوده است.

من تصور نمی کنم که موضع اشعث و امثال او نسبت به امام (ع) بی شباهت به موضعگیری ابو موسی بوده،و یا این که انگیزه هایش همانند انگیزه های او نبوده است.حتی اگر اشعث و امثال او طالبان مال دنیا بودند،امام (ع) نمی توانست،به عنوان شخصی معتقد به اصول و یا همچون سیاستمداری ورزیده،نظر آنها را با پول جلب کند.اگر آن کار را کرده بود،دوستی جمعی از اصحاب،و تابعان را که نسبت به اسلام صمیمی بودند،از دست می داد.و زمان دشمنی کسانی را که در اجتناب از گناه افراط داشتند مانند قاریانی که بعد از آن جزء خوارج شدند،به دلیل کوچکی که قابل مقایسه با سوء استفاده از مال نیست،جلو می انداخت.اشعث-اگر چه موضعش در مورد تعیین حکمیت با موضع قاریان (که بعدها به خوارج مشهور شدند) هماهنگ نبود-تاثیر زیادی در وصول به پایان غم انگیز نبرد صفین نداشت،علی رغم این که موضع او با موضع خوارج دارای دو نوع انگیزه با اختلاف زیادی بود.جبهه گیری این افراد که از روی نادانی طرفدار شدت عمل در دین بودند و ناپسند شمردن آنها پاسخ نگفتن دعوت به قرآن را،همان چیزی است که برای موضعگیری اشعث بمنزله دندانهای تیزی شده بود و تاثیر زیادی بر جریان جنگ داشت.

همچنین نگرشی ژرف به اوضاع پیش

از بیعت با امام (ع) و اصولی که بیعت بر آن اصول پی ریزی شد و عناصری که مجموعه یاران او را تشکیل می دادند،برای ما ثابت می کند،سیاستی که در تقسیم اموال عمومی جریان داشته است سیاست سالمی که مطابق قوانین شرع اسلام باشد نبوده است،اما سیاستی که شرایط محیط بر امام-در آن حدی که اصول زندگی او و اصولی که به خاطر آنها مبارزه می کرد-به او اجازه می داد،حکیمانه بوده است.

و اگر امام (ع) چنان کاری را کرده بود-و هرگز نمی کرد-که انتقادگران پیشنهاد می کردند، خود زیان سیاسی و نظامی می دید،و تاریخ اسلام نیز تنها الگوی رهبری نمونه ای را از دست داده بود که در شخصیت امام (ع) مجسم شده است.

فصل بیست و نهم