امیر المؤمنین اسوه وحدت صفحه 361

(1) پیامی پیش از این آیه بوده است و سپس این آیه نازل شده است تا پیامبر (ص) آن پیام را به مردم ابلاغ کند.

(2) پیامبر (ص) آن پیام را به تاخیر انداخته و یا به علت دشواری تبلیغ آن از ترس مردم،از پروردگارش تقاضای عفو کرده بود،و دلیل بر این مطلب در خود همان آیه است یعنی جمله:«و خداوند تو را از مردم حفظ می کند».

(3) مضمون پیام قبلی که تاخیر افتاده بود،بسیار جدی بوده است،زیرا

که این آیه مبارکه بر پیامبر (ص) نازل شده و به او دستور اکید می دهد که آن پیام را ابلاغ کند و همزمان به او هشدار می دهد:«و اگر تبلیغ نکردی حق رسالت او را انجام نداده ای .و این بدان معناست که اگر آن پیام را نرساند،به عنوان یک پیام رسان از جانب خدا وظیفه اش را انجام نداده است،و نرساندن آن پیام برابر است با نرساندن تمام پیام رسالت.

مضمون پیام

اگر این پیام در سالهای اول بعثت پیامبر (ص) در مکه،نازل شده بود،البته بطور آشکار می فهمیدیم که پیامبر (ص) از این می ترسیده است که جامعه بت پرست در مقابل او بایستند و یکتا پرستی و نفی بت پرستی را رد کنند.و لیکن این آیه از آیات سوره مائده است که صد در صد سوره ای مدنی است.و اگر در آغاز دوران هجرت نازل شده بود،باز هم حق داشتیم تصور کنیم که محتوای پیام،امر به نماز،یا زکات و یا روزه است که پیامبر (ص) می ترسید بر مردم سنگین باشد،و یا دستور به جهاد با بت پرستان سرسخت است،یعنی کسانی که در سر راه اسلام می ایستادند،و معنی جهاد به صورت ظاهر عبارت از خسارت در نفوس و اموال است، بنابراین پیامبر (ص) می ترسیده است که مبادا مسلمانان تحمل نکنند.

و لیکن سوره مائده در سال دهم هجری،پس از این که تمام واجبات الهی نازل شده بود،و بعد از این که مسلمانان دهها جنگ را،بر ضد بت پرستان و دیگر مخالفان،پشت سر نهاده بودند و کار اسلام بالا گرفته،و در سراسر شبه جزیره عربستان استوار شده بود،نازل شده است.از عایشه و عبد الله بن عمر روایت کرده اند که سوره مائده آخرین سوره ای است که

نازل شده است (17) .و این مطلب که سوره مائده مشتمل بر آیه اکمال دین است،روایت مزبور را تایید می کند:«امروز برای شما دینتان را کامل ساختم و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را به عنوان دین برای شما پسندیدم .و این آیه مبارکه در حجه الوداع در حالی که نازل شد که پیامبر (ص) در محل عرفه بود همان طوری که روایت مسلم و بخاری از عمر گواه بر آن است (18) . و نیز روایت شده است که این آیه موقعی نازل شد که پیامبر (ص) از حجه الوداع تاریخی خود برگشته بود و در توقفگاه خویش،در غدیر خم بود،همان طوری که روایات زیادی که پس از این بعضی از آنها ذکر خواهد شد،دلالت بر آن دارند.

و از این مطالب درک می کنیم محتوای پیامی که پیامبر (ص) ابلاغ آن را به مردم تاخیر انداخته بود،فرمان اعلان اصل توحید و واجبی از واجبات عبادی و دستور به مبارزه با بت پرستان و یا اهل کتاب نبوده است بلکه فرمانی مربوط به سیاست داخلی دولت و حکومت بوده است.و اگر ما خاطرنشان کردیم که سوره مائده در ایام حجه الوداع و بعد از آن نازل شده است همان طوری که روایت حاکم،بخاری و مسلم دلالت بر آن دارند،و یاد آور شدیم که پیامبر (ص) در حالی که از حجه الوداع برمی گشت ولایت علی بن ابی طالب (ع) را در غدیر خم اعلان فرمود،برای ما آسان است چنین نتیجه گیری کنیم که معنی آن پیام دستور بر اعلان ولایت علی (ع) بوده است.

توضیح مطلب این است که پیامبر (ص) موقعی که دستور یافت تا اعلان کند که علی (ع) زمامدار این