حج و تعالی جهان اسلام : مروری بر کارکرد های بین المللی حج با تمرکز بر بیداری اسلامی صفحه 107

1. همگرایی سیاسی (تقویت نقاط مشترک)

اشاره

در تحلیل ارتباط عوامل وحدت با عوامل و قدرت های خارجی جهان اسلام، سنت ها و نظام ارزشی، جایگاه ویژه ای دارد؛ به این معنا که نیروهایی که به دنبال ایجاد وحدت و یکپارچگی اند، باید ابتدا عناصر اتحادبخش، یعنی فراسنت های پنهان (1) را به حرکت درآورند و به دنبال آن، مسلمانان را برای رویارویی با نفوذ خارجی، متحد و آماده کنند. در مقابل، نیروهای خارجی (مهاجمان استعمارگر) نیز با دست گذاشتن به خرده سنت ها (عناصر تفرقه افکن) زمینه را برای از هم گسیختگی و تجزیه فراهم می کنند. (2)

اتحاد از دو ویژگی اساسی برخوردار است: یگانگی درونی، پیوستگی بیرونی. بر این اساس یگانگی درونی، به نقطه تشابه هویتی اشاره دارد که سبب ایجاد نقطه عزیمت مستحکمی است و می توان آن را بنیاد عمیقی برای پیوستگی دانست. پیوستگی بیرونی نیز متوجه حفظ تداوم یگانگی درونی، در عرصه حیات جمعی و در راستای دستیابی به اهداف ملی و بین المللی، تعریف شدنی است. (3)

حج از مهم ترین مناسک دینی است که از طریق تقویت تشابه هویتی (یگانگی درونی) از یک سو و تقویت حیات جمعی (پیوستگی بیرونی)، ظرفیت عظیمی برای پویایی و سرزندگی امت اسلامی فراهم می کند. حج به عنوان جلوه سیاسی و اجتماعی اسلام، قصد دارد نقاط مشترک در سطوح ایدئولوژیک و سیاسی را تقویت کند. حج با تداعی قبله مشترک، خدای مشترک (توحید) و کتاب مشترک، اهداف مشترکی را برای مسلمانان ترسیم می کند. (4) و از این طریق مسلمانان را در سطح ایدئولوژیک، به اتحاد

1- (1) . منظور از فراسنت های پنهان، عوامل و مؤلفه های بنیادین هویت دینی و تمدنی اسلامی است که در بین همه مسلمانان مشترک است.
2- (2) . ر.ک: کتاب بیداری اسلامی (المجتمع و الدوله فی الوطن العربی)، سعدالدین ابراهیم، ترجمه کمال باغجری، صص67 و 68.
3- (3) . ر.ک: انقلاب های رنگی و انقلاب اسلامی ایران، شعیب بهمن، ص 259.
4- (4) . ر.ک: بنیادهای نظریه اجتماعی، جیمز کلمن، ص49.