حج و تعالی جهان اسلام : مروری بر کارکرد های بین المللی حج با تمرکز بر بیداری اسلامی صفحه 14

انسجام جبهه داخلی می شود، وجود دشمن مشترک است. (1) چنانچه همه مسلمانان، قرائت و تصور یکسانی از رویارویی با دشمن در بیداری اسلامی داشته باشند، به یک عامل وحدت بخش دست یافته اند. برائت از مشرکان در حج، توجه همه مسلمانان را به این نکته جلب می کند که آنها، همگی دشمن مشترکی دارند و همه آنها از این جهت یکسان هستند.

با این بیان، نظریه دشمن مشترک در تبیین کارکرد برائت از مشرکان در حج، کارایی زیادی دارد.

1. نظریه دشمن مشترک

رفتار سیاسی، چنان با موضوع دشمنان و کنش و واکنش آنان عجین شده است که غیبت دشمن و حذف فیزیکی آن، هم نظم فکری و رفتاری و هم گرایش جبهه خودی را به طور استراتژیک به هم می ریزد. دشمن و رقیب، بخشی از «هویت و کیستی» هر یک از طرف های درگیر را تشکیل می دهد. «هویت» با «صلابت» معنادار می شود. بخشی از پرسشِ از کیستی ما، مرهون آن است که ما چه کسی نیستیم؛ چه کسانی با ما متفاوت اند؛ چه کسانی ضد ما هستند و منافع ما با منافع آنان در یک جوی حرکت نمی کند. بنابراین «اصل هویت»، پیوسته با «اصل ضدیت» مقارن است. (2)

نظریه سیاسی در مورد دشمن شناسی، پیشینه ای کهن دارد؛ چنان که نظام های قبیله ای را در این راستا می توان تحلیل کرد. (3) در فروپاشی و روی کار آمدن سلسله ها و دودمان ها،

1- (1) . ر.ک: بیداری اسلامی، چشم انداز آینده و هدایت آن، ج2؛ معاونت فرهنگی مجمع تقریب مذاهب اسلامی، «نظریه وحدت آفرینی دشمن مشترک و کشورهای مسلمان نشین»، ابراهیم برزگر، صص 47-65.
2- (2) . تغییرات اجتماعی، گی روشه، ترجمه منوچهر وثوقی، ص13؛ همچنین ر.ک: فرهنگ و اندیشه، «موج چهارم امنیتی و پارادوکس های امنیت ملی در ایران امروز»، محمدرضا تاجیک، شماره 14 و15، ص74.
3- (3) . ر.ک: علل پیشرف اسلام و انحطاط مسلمین، زین العابدین قربانی، ص98؛ تاریخ عرب قبل از اسلام، عبدالعزیز سالم، ترجمه باقر حیدری نیا، ص311.