حج و تعالی جهان اسلام : مروری بر کارکرد های بین المللی حج با تمرکز بر بیداری اسلامی صفحه 140

از آنچه گذشت افزایش اثرگذاری و امکان نقش آفرینی کنشگران غیر رسمی در عرصه بین الملل مشخص شد که توجیه گر حضور و کارآیی «ملت ها» و «نهادها و تشکل های غیر دولتی»، در عرصه فراملی است. این شرایط، ظرفیت عظیم اجتماع حج را نشان می دهد و ابعاد مترقیانه اسلام را برای تبدیل شدن به قدرتی اثرگذار در عرصه بین الملل در مقابله با استعمار و استبداد نشان می دهد؛ استعمار و استبدادی که بیداری اسلامی برای غلبه بر آن و عزت بخشی به اسلام است.

امروزه دین یا همان قدرت دینی و به معنای دقیق تر، کنشگران دیندار، در سامانه بین الملل و سیاست بین المللی، یک واقعیت اند. سکولاریست های قدرتمند در روابط بین المللی، به عناصر معنایی و جریان های پساسکولار در این حوزه توجه دارند؛ بنابراین در مقابل چیرگی طرفداران جدایی دین از سیاست در سامانه بین المللی که لیبرال ها و واقع گراها آن را نمایندگی می کنند، جریان دینی متأخری در حال شکل گیری است که در قالب قواعد و کنش های خویش، به سرعت به تولید و بازتولید گفتمان خود دست زده اند. (1)

اثرگذاری حج در بیداری اسلامی بر اساس کنشگری جامعه مدنی جهانی در عرصه بین الملل را می توان از دو طریق بررسی کرد:

الف) تحت فشار قرار دادن دولت ها

یکی از جلوه های مهم کنشگری جامعه مدنی، زیر فشار قرار دادن دولت هاست. برای نمونه سازمان عفو بین الملل و دیده بان حقوق بشر، همواره بر دولت ها اعمال نفوذ می کنند تا معیارهای بین المللی سخت تری را به منظور صیانت از حقوق بشر ایجاد کنند.