حج و تعالی جهان اسلام : مروری بر کارکرد های بین المللی حج با تمرکز بر بیداری اسلامی صفحه 143

خودشان رابطه ایجاد می کنند. آنها در این مسیر، شیوه های تعامل را به وجود می آورند و پیوندهایی را ایجاد می کنند که تشکیل دهنده شبکه های فراملی غنی هستند.

بر این اساس می توان حج را یک جامعه مدنی جهان اسلام نامید که فراتر از مرزهای سیاسی و جغرافیایی و بدون دخالت دولت ها و بلکه با حضور ملت های مسلمان، در بستر مناسک و تعالیم دینی شکل گرفته است. در این اجتماع، مسلمانان می توانند به دنبال عزت سیاسی و هویت بخشی فرهنگی خود، عرف بین الملل را تحت فشار قرار دهند و با نمایشی از اقتدار اسلامی، بر مطالبات خود پافشاری کنند. بهترین نمود این ویژگی جامعه مدنی جهانی مسلمانان، در مراسم برائت از مشرکان بروز پیدا می کند.

برائت از مشرکان، تجمعی از مسلمانان است که در محیطی دینی و فراملی و با حضور ملت ها تشکیل شده و بر طرد ظلم و استعمار کافران و عزت مسلمانان تأکید دارد و می کوشد سیاست های تبعیض گرایانه و استثمارگونه غرب نسبت به جهان اسلام را زیر سؤال ببرد. مسلمانان در مراسم حج، در سرزمینی که اسلام از آن آغاز و جهانی شده و در مکه که یادآور تلاش های انقلابی حضرت ابراهیم(ع) است، ضمن تأکید بر هویت دینی و تمدنی در بستر بروز اقتدار مسلمانان در حج، عزت نفس خود را بالا می برند و تلاش می کنند با تقویت روابط درونی خود، همبستگی و وحدتشان را برای مقابله با دشمنان اسلام افزایش دهند.

2. ایجاد و تقویت جنبش های اجتماعی

اشاره

تغییرات اجتماعی در کشورهای اسلامی را می توان در سطوح مختلف بررسی کرد. بخش مهمی از نهضت های اسلامی در جریان بیداری اسلامی را می توان در قالب جنبش اجتماعی تبیین و بررسی کرد. تحقق جنبش های اجتماعی، زمینه و مقدمه بسیار خوبی برای نهضت های فراگیر سیاسی در بیداری اسلامی است. جنبش های اجتماعی،