حج و تعالی جهان اسلام : مروری بر کارکرد های بین المللی حج با تمرکز بر بیداری اسلامی صفحه 191

هویتی مناسب با هویت جامعه داشته باشد و هر دو از منابع هویتی یکسانی تغذیه شوند. شکل گیری این هویت، سبب تعامل میان فرد و جامعه و همبستگی میان آنها می شود.

از سوی دیگر هویت تمدنی «دیگربود» (1)، خود را نیز تعریف و تعیین می کند که این «دیگربود»، در اثر تعامل با محیط پیرامونی شکل می گیرد. (2) این امر هم در درون گستره تمدنی و هم در بیرون از آن و در تعامل با سایر حوزه های تمدنی رخ می دهد و بر اساس آن، دوست و دشمن مشخص می شوند.

در حج هر دو بعد سلبی و ایجابی هویت تمدنی وجود دارد:

1. بعد ایجابی: حج بروزی از وحدت و انسجام جهان اسلام است که با حضور یکپارچه نمایندگانی از سرتاسر جهان اسلام، برای انجام اعمالی یکسان در زمان و مکانی واحد تحقق می یابد. به این ترتیب حج نظام ارتباطات جهان اسلام را در بستر اشتراک هویتی سامان می دهد و با استفاده از خاطرات و حافظه تاریخی یکسان، همه مسلمانان را به هویت تمدنی یکسان فرا می خواند.

2. جنبه سلبی: برائت از مشرکان از بهترین بروزهای غیریت ساز اسلام است که ضمن بروز وحدت هویتی مسلمانان بر محور توحید، وجود دشمن و هویت مغایر با ارزش های اسلامی را نیز بیان می کند. به عبارت دیگر در برائت از مشرکان، توجه به تفاوت های هویتی نیز در راستای ایجاد انسجام و همگرایی هویتی تعریف می شود.

4. نقش حج در شکل گیری سبک زندگی اسلامی و محصولات تمدنی

کارکرد تمدنی دیگر حج، شکل دهی سبک زندگی اسلامی و نزدیک کردن فرهنگ های مختلف به فرهنگ اصیل اسلامی است. حج می تواند مؤثرترین عامل مبادله فرهنگی و فکری