تاریخ خمس صفحه 219

1- 353. همان، باب 11، مایجب فیه الخمس، ح 1؛ آورده از اصول کافی، ج 1، ص 547، ح 22.

2- 354. وسائل الشیعه، ج 2، باب 4، از ابواب انفال؛ آورده از تهذیب، ج 4، ص 143، ح 400؛ الفقیه، ج 2، ص 23، ح 88.

و یا محمّد بن حسن اشعری می گوید: برخی از دوستان نامه ای به ابی جعفر دوم علیه السلام نوشتند که ما را از خمس آگاه فرما، آیا بر هر استفاده ای که انسان می برد، چه کم باشد یا زیاد، از هرچه که باشد؟ و بر سازندگان؟ و آن چگونه است؟

امام علیه السلام به خطّ خودش نوشت: «الخمس بعد المؤونه»؛(1) «خمس پس از محاسبه هزینه ها می باشد».

تحوّلاتی در زمینه دریافت خمس

از خبرها و روایت هایی که در این فصل آورده شد، تحوّلات ویژه ای در زمینه دریافت خمس پدیدار شده است، که می توان به موارد زیر اشاره کرد:

یک - تقسیم بندی وجوب خمس به خمسی که خداوند سبحان در قرآن شریف واجب فرموده است؛ مانند خمس در غنیمت ها. و دیگر، خمسی که با فرمان امام معصوم علیه السلام به سبب شرایط زمان به گونه ای موقّت واجب می شود؛ مانند وجوب خمس در طلا و نقره، و خمس بر غلّات و مزرعه. این گونه دستورها بیشتر در شرایط زمانی ویژه ای صادر می شد؛ مثلاً در بخشنامه طولانی امام به علی بن مهزیار به برخی از مال هایی که تاکنون از آنها خمس دریافت نمی شد، به طور موقّت خمس قرار داده شد و یا میزان خمس را بر برخی از مال ها به یک