وضوی پیامبر صلی الله علیه و آله جلد 3 صفحه 25

و تفصیل ، گذاشتن یکی از دو دست بر قدم و دیگری زیر کفش است .

مگر اینکه بگوییم این سخن بر مجاز مبتنی است و مقصود از دست زیر کفش ، یعنی زیر جای

کفش که کفِ پا و باطن آن است !

اگر این سخن را بگویند ، گوییم : اصل ، حقیقت است ، و به مجاز نمی توان قائل شد مگر با دلیل یا قرینه حالی یا مقالی (لفظی) و همه اینها در مقام ، مفقودند .

قید اخیر در خبر هشام که ابو داود آن را روایت می کند «دستی بالای قدم و دستی زیر کفش» و در روایت حاکم آمده است «و زیر کفش ها را مسح کشید» حکمی می باشد که هیچ یک از فقهای

اسلام بدان قائل نیست ؛ زیرا ثابت نزد آنها ، عدم جواز مسح روی نعلین (از این نظر که نعل اند) می باشد ، چه رسد به مسح زیر کفش ها .

از این روست که ابن حجر در «فتح الباری» و صاحب «عون المعبود» و صاحب «بذل المجهود» آشکارا بیان داشته اند که اگر این روایت بر مجازگویی حمل نشود و زیر پا مقصود

نباشد ، روایت شاذ است .(1)

وجه دوّم

آنچه را ابو داود و حاکم و طَبَرانی - هر سه - از زید بن اَسلم ، از عطا روایت کرده اند که «ابن عبّاس بر پای راست آب پاشاند ، سپس مسح کشید» ، بر خلافِ روایت بخاری است که می گوید

«ابن عبّاس بر پای راست آب ریخت تا اینکه آن را شست» .

این اضطراب ، در نقل از زید بن اَسْلم ، واضح است .

راویان با استخدام این گونه عبارت ها ، سعی دارند حقیقت مَسْح را (که ابن عبّاس بدان

فرامی خواند) به غَسل و شستن (که ابن عبّاس بدان اعتقاد نداشت) مَسخ کنند .

وجه سوّم

روایت ابو داود و حاکم و طَبَرانی و طَحاوی ، بیان می دارند که : پاهای ابن عبّاس - که حکایت از وصفِ پاهای پیامبر در وضوست - در نعل بود .

امّا روایت بخاری ، از ذکر نعلین تهی است .