وضوی پیامبر صلی الله علیه و آله جلد 3 صفحه 257

5- تهذیب الکمال 20 : 171 ؛ تاریخ بغداد 12 : 275 - 276 .

6- تهذیب الکمال 20 : 171 ؛ تاریخ بغداد 12 : 275 - 276 .

یحیی گفت : هر دو ، ثقه ، صدوق اند .(1)

این نصوص ما را برمی انگیزد که به اتفاق اهل علم بر احتجاج به روایت عفّان قائل شویم ، هرچند سلیمان بن حَرْب در این میان استثناست ؛ چراکه می گوید : واللّه اگر عفّان همه توانش را به کار می بست که یک حدیث را از شعبه ضبط کند ، نمی توانست ، وی کند ذهن ، بد حافظه و دیر فهم بود .(2)

سخن سلیمان بن حَرْب ، از مکانت عفّان نمی کاهد ؛ زیرا در این سخن منفرد می باشد و نیز بدان خاطر که عفّان بر سلیمان بن حَرْب ، راجح است .

آری ، ابن عدی در «الکامل» و ذهبی در «میزان الاعتدال» و ابن حجر ، عفّان را جزو رجال

مورد طعن صحیح بخاری آورده اند جز اینکه از وی دفاع کرده اند و به ثقه بودنش ملتزم شده اند .

و پس از این کار ، قول شاذّی (همچون سخن سلیمان) درباره وی تأثیری ندارد .

ابن عدی می گوید : عفّان ، اَشهر و اوثق و اصدق است ، اَوثق از این است که ضعفی را بدون

نسبت دهند .(3)

ذهبی می گوید : عفّان ، اَجلّ و اَحفظ از سلیمان است .(4)

ابن حجر می گوید : سخن در اتقان عفّان ، به راستی فراوان است .(5)

در نتیجه (چنان که روشن است) طریق دوّم بر اساس شرط بخاری صحیح است .

و امّا جمله «فَمَسَحَ یَدَیْهِ وَذِراعَیْهِ وَوَجْهَهُ وَرَأْسَهُ وَرِجْلَیه» (دستان و ساق ها و صورت و سر و پاهایش را مسح کشید) دو جزء اوّل این عبارت (یعنی مسح دستان و ساق ها و صورت) یقیناً بر غَسل (شستن) حمل می شود ؛ زیرا مسلمانان بر غسل آنها اجماع دارند و اینکه مسح آنها کفایت

نمی کند .

و امّا مسح سر و پاها بنا بر قول شیعه و سنّی ، بر معنای حقیقی اش باقی است .

1- . تهذیب الکمال 20 : 169 ؛ تاریخ بغداد 12 : 274 .
2- . میزان الاعتدال 5 : 102 ؛ الکامل فی ضعفاء الرجال 5 : 384 ؛ تهذیب التهذیب 7 : 208 .
3- . الکامل 5 : 385 .
4- . میزان الاعتدال 5 : 102 .
5- . مقدّمه فتح الباری : 425 .