وضوی پیامبر صلی الله علیه و آله جلد 3 صفحه 26

این اختلال در متن روایتی که طریق آن یکی است (زید بن اَسْلَم ، از عطا ، از ابن عبّاس) اگر نگوییم آن را از حجیّت می اندازد ، حجیّتِ آن را تضعیف می کند .

وجه چهارم

روایتی را که نسائی از دَراوَردی می آورد ، از حُکم پاها تهی است و با این روایتِ ابن عبّاس که در جایی آمده است زیر کفش ها را مسح کشید و در جای دیگر می خوانیم که پاها را شست ، و در روایت دیگری است که پاها را مسح کرد و ... ساز نمی افتد .

نیز با روایتی که طحاوی از دَراوَردی نقل می کند هماهنگی ندارد ؛ اینکه ابن عبّاس این وضو را از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کرد و گفت که آن حضرت بر پاهایش که در نعل (کفش) بود ، آب پاشاند .

در این روایت ، مَسْح و غَسْل ، ذکر نشده است .

به جانم سوگند ، این ، عین اضطرابی است که علمای درایت در بحث هاشان در نظر دارند .

انصاف این است که : استدلال به آنچه زید بن اَسلم (از عطا ، از ابن عبّاس) در غَسْل (شستن پاها) روایت می کند ، از نظر سند و متن اشکال دارد و شاید همین امر ، ابن حجر و دیگر بزرگان را واداشت که در آنچه ابو داود از هشام (اسناد روایت دوّم) روایت می کند ، به تردید افتند ؛ زیرا اضطراب در متن آنان را از اظهار نظر قاطع در معنای آن ، بازداشت ، بلکه در تأویل آن کوشیدند و اینکه «وَضَعَ یَدَهُ الأُخری تَحْتَ النعل» (دست دیگرش را زیر کفش گذاشت) استعمال مجازی

است ، مقصود از آن ، کف پاها می باشد .

اگر اینان به آنچه می گویند جزم داشتند ، در سخنشان تردید نمی کردند .

بنابراین ، روایات غَسْلی از ابن عبّاس (افزون بر ضعف سندی شان) از نظر متن مضطرب اند و این اضطراب را ما از کلام ابن حجر حس می کنیم ؛ چراکه می نویسد :

و امّا واژه «تحت النعل» (زیر کفش) اگر به مجاز (کف پا) حمل نشود ، این روایت شاذ می باشد و راوی آن ، هشام بن سعد ، از کسانی است که به روایات انفرادی اش احتجاج نمی شود ، چه رسد به اینکه بر خلاف روایات افراد ثقه ، روایت نقل کند .(1)

آری ، بَیْهقی خبر هشام و روایات غسلی را از ابن عبّاس روایت می کند ، سپس می نگارد :