مفتاح: درسنامه عمومی معارف نماز صفحه 130

1- همان، ج 1، ص15

2- شیخ کلینی، اصول کافی، ج 1، ص 114

که از طریق ایمان و عمل صالح، خود را در مسیر نسیم رحمت خاصه حق قرار داده اند.

بنابراین می توان چنین نتیجه گرفت: پروردگار، یک رحمت عام دارد و یک رحمت خاص. با رحمت عام خودش همه موجودات - از جمله انسان - را آفریده است... رحمان، اشاره به آن رحمت بیحسابی است که همه جا کشیده و مؤمن و کافر و حتی انسان و جماد و نبات و حیوان ندارد؛ ولی»رحیم»، اشاره به رحمت خاص است که به انسانهای مطیع و فرمانبردار اختصاص دارد.(1)

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ

بعد از «بسم الله» که آغازگر سوره بود، نخستین وظیفه بندگان آن است که به یاد مبدأ بزرگ عالم هستی و نعمتهای بی پایانش بیفتند؛ همان نعمتهای فراوانی که سراسر وجود ما را احاطه کرده و راهنمای ما در شناخت پروردگار و هم انگیزه ما در راه عبودیت است.(2)

الحمدلله: ال و لام در «الحمد» یا برای استغراق [فراگیری و شمول] یا برای جنس است. لام «لله» برای اختصاص است؛ یعنی جنس هر حمد و ستایشی، مختص خداوند است.

تفاوت حمد با مدح و شکر

برای پی بردن به عمق و عظمت این جمله [الحمدلله]، لازم است به تفاوت «حمد»، «مدح» و «شکر» و نتایج آن توجه شود:

«حمد» در لغت عرب، معنایش ستایش کردن در برابر کار یا صفت نیک اختیاری است؛ یعنی هنگامی که کسی آگاهانه کار خوبی انجام دهد و یا صفتی را برای خود برگزیند که سرچشمه اعمال نیک اختیاری است، ما او را حمد و ستایش می گوئیم.