مفتاح: درسنامه عمومی معارف نماز صفحه 171

فصل چهارم: آثار اجتماعی نماز

اشاره

دکتر ابوالفضل ساجدی

مقدمه: نماز به مثابه یک امر اجتماعی

هرچند در بُعد فردی نماز جای هیچ تردیدی نیست، اما شواهد قرآنی و روایی حاکی از این است که در دین اسلام، نماز بیش از همه، یک رفتار جمعی و یا یک امر اجتماعی - نه شخصی - تلقی شده است. بهترین شاهد برای این مسأله، تعبیر "اقامه" است. در آیات زیادی برای امر به نماز، از واژگان "أقام"،"یقیمون"، "یقیموا"، "أقاموا"، "مقیم" استفاده شده است.

چنانچه در ابتدای درسنامه آمد، به اذعان مفسرین و علمای لغت، "اقامه نماز" به معنای یک عمل جوارحی صرف (خواندن نماز) نیست؛ بلکه به معنای "برپاکردن" و "برپا نگه داشتن" نماز است.(1) برپا بودن نماز در جامعه به این معناست که موقعیت نماز، به عنوان یک نماد فرهنگی در جامعه اسلامی، حفظ گردد. علاوه بر این، سیره پیامبر بر تأکید به جماعت خواندن نماز(2) و احادیثی همچون "عَلَمُ الإسلام الصلاه»(3)، حاکی از این است که بنای اسلام در انجام نماز، جمعی بودن و به صورت جماعت خواندن است. بنابراین، تأکید بر اقامه نمازهای واجب به جماعت گویای این حقیقت است که نماز فقط یک نیایش فردی نیست؛ بلکه مناسکی است که در طی آن رفتار هماهنگ و نظاممند مسلمانان با آهنگ واحد و سبک و واحد و در جهت واحد انجام می پذیرد.

در این فصل آثار اجتماعی نماز در چهار حوزه کلان اجتماعی یعنی؛ خانواده، جامعه، فرهنگ، سیاست و اقتصاد بررسی می شود.