مفتاح: درسنامه عمومی معارف نماز صفحه 26

1- "کَانَ أَبُوجَعْفَرٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَهِ(ع)إِذَا قَامَا إِلَی االصَلاَهِ تَغَیَرَتْ أَلْوَانُهُاَ حُمْرَهً وَ مَرَهً صُفْرَهً کَأَنمَا یُنَاجِیَانِ .) شَیْئاً یَرَیَانِه" (همان، 248 ، ص 622)

2- بقره: 45-46

و اموری از این قبیل، شرط اساسی گام نهادن در فضای تکمیل نماز است، چرا که بدون اینها، ممکن است نماز به مرحله صحت هم نرسد، چه رسد به اینکه بخواهیم از کمال آن هم سخن بگوییم.

ب) رعایت آداب ظاهری و باطنی نماز

حمادبن عیسی گوید: روزی امام صادق(ع)به من فرمود: "می توانی خوب نماز بخوانی؟" عرض کردم: آقای من، کتاب نماز حریز را [که درباره نماز نوشته] حفظ هستم. فرمود: بر تو باکی نیست، برخیز نماز بخوان. گوید: برابر آن حضرت رو به قبله ایستادم و تکبیر نماز گفتم و رکوع و سجود نمودم. فرمود: "حماد، خوب نماز نمی خوانی! چه قدر زشت است که فردی شصت ساله شود و یک نماز کامل و تمام برپا ندارد". حماد می گوید: پیش خود خوار شدم و عرض کردم: قربانت گردم، نماز را به من بیاموز... .(1)

علت اصلی نکوهش امام صادق(ع)، عدم توجه کافی حماد به آداب ظاهری نماز بود؛ هرچند نماز او از نظر فقهی صحیح بوده است. بدین روی، رعایت آداب ظاهری نماز، یاریگر ما خواهد بود تا نماز کاملی بخوانیم.

در کنار رعایت آداب ظاهری، باید به آداب باطنی نماز همچون اخلاص، حضور قلب و خشوع نیز توجه داشت؛ زیرا بدون رعایت آداب باطنی نماز، نمی توان نماز را کامل دانست و انتظار رسیدن به اثر کامل نماز داشت.(2)

ج) توجه به معانی و اسرار نماز

از دیگر عواملی که موجب می شود انسان نمازش را کاملتر به جا آورد، توجه به اسرار نماز است. دانستن اسرار نماز، تنها یک پیشنهاد اخلاقی نیست؛ بلکه به گفته امیرمؤمنان، نمازِ بدون دانستن تأویل آن، ناقص است و نمازگزار را به سر