مفتاح: درسنامه عمومی معارف نماز صفحه 50

1- اشاره است به آیه شریفه"و أقم الصلاه إن الصلاه تنهی عن الفحشاء والمنکر..." (عنکبوت: 45)

2- ملکی تبریزی، اسرار الصلاه، ص 288

3- تنها تو را می پرستیم و تنها از تو کمک می گیریم (فاتحه: 5)

مملوک است که هیچ اراده ای از خود ندارد و هرچه دارد، از مولای خود دارد و همه وجودش تحت حکومت اوست. چنانچه حضرت امیرمؤمنان علی(ع)در شأن پارسایان می فرماید: «تنها آفریدگار در نظرشان بزرگ است و جز او هر چه هست، در دیدگانشان کوچک می نماید».(1)

با این دو معرفت، حالت زاری، فروتنی و خشوع برای خداوند در او پدید می آید و این همان تعظیم و خشوع است که حالتی است غیر از حضور قلب و فهم معانی نماز؛ زیرا ممکن است وقتی نماز می خواند، حضور قلب داشته باشد و معانی را هم بفهمد، ولی خداوند را تعظیم نکرده باشد؛ چون تعظیم به آن دو شناخت بر می گردد.

خشوع اولیای خدا در نماز

حالت تعظیم در نماز، در اولیای خدا بسیار دیده شده است که چند نمونه را یادآور می شویم:

درباره امام حسن مجتبی(ع)روایت شده که پس از تمام شدن وضو، رنگ رخسارش تغییر می کرد و وقتی علت را می پرسیدند، می فرمود:» برای کسی که می خواهد بر صاحب عرش وارد شود، سزاوار است رنگش تغییر کند.»(2)

و امام صادق؟ع؟فرمود: حضرت سجاد(ع)هنگامی که برای نماز بر می خاست، رنگش تغییر می کرد و چون به سجده می رفت، سر بر نمی داشت تا عرق از بدن مبارکش جاری می شد.(3)

د) حضور قلب در نماز

بعد از اخلاص، مهمترین ادب از آداب باطنی، حضور قلب در نماز است که به دلیل گسترده بودن این بحث، آن را در فصل بعدی به صورت مستقل خواهیم آورد.