مفتاح: درسنامه عمومی معارف نماز صفحه 53

1- "أوَلُ مَایُحَاسَبُ الْعَبْدُبِه ِعَن ِالصَلاَهِ فإَذِاَرُدَت ْرُدَسَائِرُعمَلَهِ وَإذِاَقبُلِتَ قبُل سَائِرُعَمَلِه".(شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 1، باب 30 ، ح 5)

2- "إِنَ مِنَ الصَلاَهِ لَاَ یُقْبَلُ نِصْفُهَا وَ ثثُلُثُهَا وَ رُبُعُهَا وَ خُمُسُهَا إِلَ الْعُشرْ... وَ إِنمَا لَکَ مِنْ صَلاَتِکَ مَا أَقْبَلْتَ عَلَیْهِ بِقَلْبِک" ( محمد ری شهری، میزان الحکمه باب الصلاه، ج 5، ص 261)

در آن توجه داشته باشی. اگر نمازگزار همه نماز را با خیالات بگذراند، یا از آداب آن غفلت ورزد، چنین نمازی در هم پیچیده و به صورت صاحبش زده می شود».(1)

نیز امام باقر(ع)فرمود: «وقتی برای نماز به پاخاستی، بر تو باد به توجه و حضور قلب؛ زیرا نصیب تو از نماز، فقط به مقدار توجه قلبی توست. هرگز در نماز با دست خود و سر و صورتت بازی نکن، و در دل سخنی مگو و خمیازه نکش».(2)

بنابراین، بر اساس کلمات معصومان(ع)، شرط قبولی دیگر اعمال، قبولی نماز است که اگر نماز پذیرفته نشود، به اعمال دیگر نگریسته نمی نگردد. قبولی نماز هم به اقبال قلب و توجه باطنی انسان به خداست و اگر نماز بدون حضور قلب خوانده شود، از درجه اعتبار ساقط میگردد و سزاوار محضر حضرت حق نیست. پس کلید گنجینه اعمال و همه سعادت ها، حضور قلب است و بدون آن، عبادتها قیمتی ندارند.

دو. تأثیرعبادت همراه با حضور قلب

عبادتها، به ویژه نماز، هم صورت های غیبی ملکوتی دارند که بهشت جسمانی را می سازند و هم در روح آدمی تأثیراتی نورانی می گذارند که سبب تحقق بهشت روحانی میگردد. یکی از اسرار تکرار اذکار و اعمال عبادی همین است؛ چون وقتی زبان جسم، ذکر خدا را تکرار می کند، به مرور زبان قلب هم باز می شود و قلب نیز مشغول به ذکر خدا می گردد؛ همانطور که ذکر قلبی، مقدمه باز شدن زبان آدمی به ذکر میشود؛ یعنی قلب و زبان در هم تأثیر می گذارد.

اما نکته اصلی و مهم این است که تأثیر عبادت و ذکر زبانی بر قلب و جان انسان، زمانی حاصل می شود که در وقت عبادت، دعا و ذکر، قلب انسان حاضر باشد؛ یعنی زبان و قلب هماهنگ باشند، وگرنه با غفلت و نسیان قلب، به هیچ وجه اعمال خیر در روح انسان تأثیر نمی گذارد. شاید به همین جهت است که در روایت