نماز معلولان بر اساس فقه شیعه صفحه 23

گفتار چهارم: قواعد فقهی

فقیهان با اتکّا بر قواعد فقهی وظایف متکلفین را در نماز بیان کرده اند. در اینجا سه قاعده: «الصلاه لاتترک بحال»، «المیسور لا یسقط بالمعسور» و «ما لا یدرک کلّه لا یترک کلّه» هست که در این گفتار، و به اقتضای این موضوع به اختصار پیرامون هر یک توضیحی ارائه می شود.

الف: الصلاه لاتترک بحال

قاعده یا اصطلاح «الصلاه لا تترک بحال»، به این شکل، سندی در اثبات آن نیست و در کتاب وسائل نیز چیزی به دست نیامد. همچنین آیت اللّه بجنوردی در کتاب قواعد الفقهیه، و استاد مصطفوی در کتاب مائه قاعده فقهیه مستقلاً بابی را به این قاعده اختصاص نمی دهند و بین مباحث به آن پرداخته است.(1)

اما این جمله در کلام فقها بسیار نقل شده است. از جمله شیخ محمد حسن نجفی در جواهر الکلام،(2) آقا رضا همدانی در مصباح الفقیه،(3)

مرحوم نائینی در کتاب الصلاه،(4)

محقق داماد در کتاب الصلاه،(5)

مرحوم حکیم در مستمسک،(6)

آیت اللّه احمد خوانساری در جامع المدارک،(7)

آیت اللّه خویی در موسوعه،(8)

امام خمینی در کتاب الطهاره،(9)

مرحوم اراکی در کتاب الصلاه(10)

و... از این اصطلاح استفاده کرده اند. بنابراین می توان ادعا کرد این اصطلاح مورد اجماع فقها است.(11)

اما احتمالاً همچنان که آیت اللّه خویی آورده، (12)

دلیل این اصطلاح مضمره زراره است که در آن آمده:

«عِدَّهٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِی بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَهَ قَالَ: قُلْتُ لَهُ النُّفَسَاءُ مَتَی تُصَلِّی قَالَ... وَ لَا

1- . بجنوردی، سید حسن بن آقا بزرگ موسوی، القواعد الفقهیه، ج4، ص149؛ مصطفوی، سید محمد کاظم، القواعد- مائه قاعده فقهیه، ص292.
2- . نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج5، ص232.
3- . همدانی، آقا رضا بن محمدهادی، مصباح الفقیه، ج6، ص104.
4- . نائینی، میرزا محمد حسین غروی، کتاب الصلاه، ج2، ص82.
5- . یزدی، سید محمد، محقق داماد، کتاب الصلاه، ج1، ص276؛
6- . حکیم، سید محسن طباطبایی، مستمسک العروه الوثقی، ج3، ص362.
7- . خوانساری، سید احمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، ج1، ص266.
8- . خویی، سید ابوالقاسم موسوی، موسوعه الإمام الخوئی، ج3، ص355 و....
9- . خمینی، سید روح اللّه موسوی، کتاب الطهاره، ج2، ص49؛
10- . اراکی، محمد علی، کتاب الصلاه، ج2، ص202؛
11- . خویی، سید ابوالقاسم موسوی، دراسات فی علم الأصول، ج3، ص462: «للإجماع المحقق»
12- . خویی، سید ابوالقاسم موسوی، موسوعه الإمام الخوئی، ج3، ص375: «و القاعده المتصیده من أن الصلاه لا تسقط بحال المستفاده مما ورد فی المستحاضه».