- مقدمه 1
- 1 تأملي بر اصطلاح تاريخ قرآن و پيشينه تاريخي آن 4
- زواياي بحث در تاريخ قرآن 7
- 1- منابع قرآني، تفسيري 8
- اشاره 8
- منابع مطالعه علمي تاريخ قرآن 8
- 2- منابع تاريخي، روايي 10
- 3- منابع مدون علوم قرآني 11
- 4- منابع خاص تاريخ قرآن در دوره معاصر 13
- 5- سخني درباره كتاب حاضر 15
- 2 وحي و نزول قرآن 18
- الف- روايات اهل سنت 22
- بررسي نخستين نزول وحي در روايات فريقين «4» 22
- 1- بررسي سند روايات 24
- 2- بررسي متن و محتوي روايات 24
- 3- نقد قرآن از روايات مذكور 26
- ب- روايات اهل بيت عليهم السّلام 27
- 3 آشنايي با فضاي نزول قرآن 31
- اشاره 31
- 1- نظام اجتماعي و سياسي 31
- 3- نظام اخلاقي 32
- 2- نظام اعتقادي 32
- 4- نظام اقتصادي 33
- 5- نظام علمي و فرهنگي 35
- جمعبندي و نتيجهگيري 36
- 1- خصوصيت ادبي، بلاغي سورههاي مكي «2» 37
- 4 قرآن در مكه (مواجهه ابتدايي با قرآن) 37
- اشاره 37
- اسماع قرآن در مكه و تأثير آن بر قريش 39
- 2- خصوصيت فكري سورههاي مكي 41
- نكته 42
- تلاش قريش براي مقابله با اثر فكري قرآن 43
- ادعاهاي قريش در تحليل قرآن «2» 44
- 1- بيانات ساحرانه 45
- 2- عبارات شاعرانه 46
- 3- افسانههاي قديمي 46
- 4- سخنان كاهنانه 47
- 5- امكان نظيرآوري از سوي مردم 47
- 6- امكان نظيرآوري توسط پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 48
- 7- سخنان پريشان يك مجنون 49
- 9- كلام ساختگي به دليل وقوع نسخ 50
- 8- القائات شياطين 50
- نقد قرآن نسبت به ادعاهاي مشركان 51
- 5 برنامه پيامبر (ص) در عرضه قرآن در مكه 53
- معناشناسي اقراء 54
- الف- اقراي خداوند براي پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 54
- كيفيت اقراء 54
- اشاره 54
- ب- اقراي پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم براي مردم 56
- ج- اقراي مؤمنان نسبت به هم 57
- 6 جمع قرآن در زمان رسول خدا (ص) 59
- مقدمه 60
- بررسي معاني جمع قرآن 60
- اشاره 65
- انگيزههاي حفظ قرآن در مكه 65
- 2- علاقه و اهتمام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم به حفظ قرآن 65
- 1- بلاغت قرآن 65
- 3- حفظ قرآن موجب تكريم شخصيت بود 66
- 4- اجر و ثواب خواننده و حافظ قرآن 66
- 5- نياز مسلمانان به قرائت سورههايي از قرآن در نماز 66
- نتيجه 67
- 6- تأثير روحي و معنوي قرآن 67
- اشاره 68
- كتابت قرآن در مكه 68
- 1- وجود نويسندگان 68
- ب- سوره عبس آيات 11 تا 16 69
- الف- نخستين پيام 69
- 2- ابزار نگارش 69
- د- سوره بيّنه آيات 2 و 3 70
- ه- سوره اسرا، 93 70
- ج- سوره فرقان آيه 5 70
- ط- سوره اعراف آيه 145 71
- ي- سوره طور 1- 3 71
- و- سوره انعام آيه 7 71
- ز- سوره انبياء آيه 100 71
- 3- انگيزه نوشتن قرآن 72
- 7 بررسي اخبار قرآني در مدينه 74
- اشاره 74
- الف- قبل از هجرت، پيشقراولان آموزش قرآن 75
- 1- تعليم ده آيه ده آيه قرآن 76
- ب- نظام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم در تعليم قرآن 76
- 2- تعليم قرآن به قصد قرب الي اللّه 77
- 3- تعليم معاني و تفسير آيات قرآن 79
- 4- تعليم قرآن توسط معلمان قرآن 80
- 5- صدور تعليمات قرآن با مسافرت به قبايل 81
- 6- اعطاي امتياز به افراد براساس دانش قرآني «2» 82
- 6- 1) تعيين امام جماعت براساس احفظ يا اقراء بودن قاري 83
- 6- 3) امتياز بعد از وفات و در قبر 84
- 6- 2) امارت و فرماندهي براساس دانش قرآني بيشتر 84
- 6- 5) امتياز براساس قرآن در بهشت 85
- 6- 4) امتياز قرآني در قيامت 85
- 6- 6) برتري مطلق اهل قرآن 85
- 7- غنيمت شمردن فرصتها براي نشر قرآن در سيره پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 86
- هشدار از فراموشي 86
- آهنگ تدوين قرآن 87
- ب- قاريان و كاتبان قرآن در مدينه 90
- 8 تدوين قرآن در مدينه 95
- كتابت در مدينه بعد از اسلام 95
- اهتمام پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم نسبت به تعليم كتابت در ميان مسلمين: 96
- آموختن كتابت يهود 97
- شماري از كاتبان رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 97
- نقدي بر نظريه واقدي 98
- تعداد كاتبان پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم و نوع كتابت آنان 101
- الف- شكلگيري سورهها 102
- ساختار قرآن بهعنوان يك كتاب در عهد پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 102
- ابزارهاي نگارش 102
- ب- نامگذاري سورهها 105
- ج- تعيين مكان آيات در سورهها 107
- دلايل تدوين قرآن در زمان حيات پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم 108
- تمهيد بحث 108
- الف/ 3- آيات تحدي 109
- الف- دلايل قرآني 109
- الف/ 2- اظهارات مشركان 109
- ب- دلايل روايي 110
- ب/ 2- حديث ثقلين 111
- ب/ 3- ختم قرآن 112
- ب/ 4- تعبير «حسبنا كتاب الله» از سوي عمر 114
- ب/ 5- احاديث ويژه جمع قرآن در زمان پيامبر (ص) 115
- الف- جمع قرآن توسط امام علي عليه السّلام 116
- اشاره 116
- 9 جمع قرآن پس از رحلت پيامبر (ص) 116
- ب- جمع قرآن در زمان ابو بكر 119
- ديدگاه آية الله معرفت 123
- نقد و نظر 126
- فلسفه جمع قرآن در دوران ابو بكر و نكات قابل تأمل در اينباره 128
- دليل انتخاب زيد بن ثابت چه بود؟ 130
- نقدي بر قضاياي جمع قرآن به وسيله زيد 132
- ج- جمع قرآن در دوره عثمان «3» 133
- تمهيد موضوع: اهميت بحث قراءات در اسلام 134
- بررسي اختلاف قرائت در عصر رسول خدا صلي اللّه عليه و اله و سلم 136
- خلافت عثمان و ظهور اختلاف قرائت 140
- كميته يكي كردن مصاحف 144
- تحليلي بر اقدام عثمان، امتيازات، كاستيها 146
- 1- ابتدايي بودن خط 147
- اول- ويژگي رسم الخط مصاحف عثماني 147
- 2- بينقطه بودن حروف 147
- 3- خالي بودن خط از علائم و حركات 148
- 4- نبودن الف در كلمات 149
- 5- تأثير لهجه قبايل 149
- دوم- اختلاف مصاحف عثماني با يكديگر 150
- اصلاح رسم الخط قرآن 153
- 10 قرآن و قراءات در گذر زمان 155
- شكلگيري قراءات سبعه با ظهور ابن مجاهد 159
- بررسي واكنشها نسبت به كار ابن مجاهد 161
- قضاوت كلي نسبت به كار ابن مجاهد 163
- بررسي تواتر يا عدم تواتر قراءات هفتگانه 164
- بحثي پيرامون حجيت قراءات 165
- ظهور قراءات برتر در قراءات سبعه 168
- منابع 171
- مقالات: 175
- برخي از منابع مؤلف القرآن الكريم و روايات المدرستين «1» 175
مباحثي از تاريخ قرآن را مورد بحث قرار داده‌اند. اين آيات در قرآن از تنوع خاصي برخوردار است. به عنوان مثال آياتي كه حكايت از نزول قرآن- در قالب انزال يا تنزيل- مي‌كند، «1» آياتي كه درباره وحي قرآن و عوامل آن- از جمله جبرئيل يا فرشتگان الهي- بحث مي‌كند، «2» و آياتي كه از ابزارهاي نگارش در عهد نزول قرآن سخن به ميان آورده، همگي به نوعي به بحث جمع قرآن اشاره دارد. «3»
2- منابع تاريخي، روايي
بخش ديگري از منابع تاريخ قرآن، منابع تاريخي، روايي و حتي منابع سيره و رجال است. محدثان در جوامع حديثي غالبا بخشي را تحت عنوان «كتاب القران» يا «كتاب فضائل القرآن» يا «كتاب فضل القرآن» گشوده و در آن مجموعه‌اي از روايات مرتبط با سرگذشت قرآن و ديگر موضوعات قرآني را آورده‌اند كه به عنوان مثال مي‌توان به بخشهاي قرآني در كتابهاي صحيح بخاري، «4» صحيح مسلم، «5» الكافي كليني، «6» بحار الانوار، «7» وسائل الشيعه «8» و ... اشاره كرد، «9» و اينها غير از رواياتي است كه به صورت متفرق در كتب و ابواب فرعي ديگر در اين جوامع وجود دارد. بخشي ديگر از مسائل تاريخ قرآن را مي‌توان در كتابهاي سيره و رجال- به ويژه كتبي كه به حيات و زندگاني صحابه پرداخته‌اند- جستجو كرد. از اين كتابها «سيره ابن هشام»، «طبقات ابن سعد»، (1)- از جمله بنگريد به البقره، 185، الدخان، 1 تا 4، سوره القدر، الفرقان، 32، الاسراء، 110
(2)- از جمله بنگريد به البقره، 97، الشعراء، 193، عبس، 15
(3)- از جمله بنگريد به الانعام، 7، الاعراف، 151 و 154، الانبياء، 104، الفرقان 5، الطور، 3 و 4، القلم، 1 العلق، 4
(4)- ج 6 ص 578 با عنوان: كتاب فضائل القرآن.
(5)- ج ص 543 با عنوان: باب فضائل القرآن و ما يتعلق بها.
(6)- ج 2، ص 596 با عنوان: كتاب فضل القرآن.
(7)- مجلّدات 89 و 90 با عنوان: كتاب القرآن.
(8)- ج 4 ص 823 با عنوان: ابواب قراءة القرآن
(9)- منابع ديگر عبارتند از سنن نسايي، 2/ 149 سنن دارمي، 2/ 429 و سنن ترمذي، 5/ 143