در آمدی بر تاریخ قرآن (معارف) صفحه 108

دلايل تدوين قرآن در زمان حيات پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم‌

تمهيد بحث‌

اشاره

چنان‌كه گفتيم از همان روزهاي آغاز نزول وحي، پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم به كاتبان خود دستور مي‌داد كه آيات نازله را بنويسند. پاره‌اي از وحي نازل شده، سوره‌هايي كوتاه بود كه در يك مرحله از نزول، نازل مي‌گشت و بخشي ديگر از آن سوره‌هاي بزرگتر بود كه چون پرونده‌اي مفتوح بود و به مرور زمان آيات نازل شده بعدي به دستور پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم در آن سوره‌ها قرار مي‌گرفت.

اينك با توجّه به اينكه بيش از سي و هفت نفر از صحابه، به اسم و رسم، قرآن را از حفظ داشته و بيشترشان كتابت هم مي‌دانستند، و اينكه بيش از پنجاه نفر از آنان براي خود هم نسخه‌اي از وحي تهيه كرده بودند، و يادآوري اينكه پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم اهتمامي شگفت در كار آموزش شفاهي و كتبي قرآن مبذول داشتند، بايد بگوييم كه نتيجه چنان جنبش عظيمي- كه گوشه‌هايي از آن در بحثهاي قبل بيان گرديد- اين بود كه قرآن به هنگام رحلت رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم به تمامي و چنانكه در آخرين عرضه تثبيت شده بود، تأليف و گردآوري شود. البته اين سخن تازه‌اي نيست. قدما خود اين اصطلاح را به كار برده‌اند. بيهقي (م 458 ه) تأليف قرآن را جمع كردن آيات در سوره‌ها به اشاره رسول خدا صلّي اللّه عليه و اله و سلّم مي‌داند. «1»

پيش از او هم ابن عباس و محمد بن حنيفه (م 81 ه) آن را بين الدفتين يعني مجموعه‌اي ميان دو جلد دانسته‌اند. «2» براي اين مطلب دلايلي از كتاب و سنت وجود دارد كه به اختصار به آنها اشاره مي‌كنيم: (1)- الاتقان، 1/ 203